Arap-İsrail Savaşı başladı

5 Haziran 1967 günüydü. Altı Gün Savaşı olarak bilinen bir savaş başladı. Mısır, Ürdün ve Suriye ile İsrail arasında gerçekleşen savaş; altı gün sürecekti. Adını da süresinden almıştı. Yıllardır süren (1956’daki Süveyş Krizi’nin etkisiyle) gerginlik, 1964’teki su sorunu, Samu Olayı, Tiran Boğazı’ndaki gemilerin geçişlerinde yaşanan problemler diğer siyasi sorunları da tetiklemiş, süreci savaşa doğru götürmüştü. Bu altı gün; İsrail’in Mısır’dan Sina Yarımadası’nı, Suriye’den Golan Tepeleri’ni ve Filistin’den Gazze Şeridi ile Batı Şeria topraklarını işgal etmesiyle sonlanacaktı. 6 Haziran günü Tercüman, savaşın ilk anlarını manşetinde duyurmuş; cephelerdeki gelişmeleri, Mısır’ın Cumhurbaşkanı Cemal Abdünnasır’ın ve İsrail Savunma Bakanı Moşe Dayan’ın savaşa dair sözlerini okuruna sunmuştu.

30 Ağustos Zafer Bayramı, 1972’de de coşkuyla kutlandı. Tercüman’ın ertesi günkü haberinde belirttiği üzere 30 Ağustos Zafer Bayramı bütün yurtta, dış temsilciliklerimizde ve Kıbrıs Türk Federe Devleti’nde düzenlenen törenlerle kutlanmıştı. İstanbul’da ilk tören Taksim Alanı’ndaki Atatürk Anıtı’na 1. Ordu Komutanı ve diğer yüksek rütbeli subaylar tarafından çelenk konmasıyla başlamış, daha sonra Vatan Caddesi’nde askerî birlik ve araçların gösterileri ile tören devam etmişti. Askerî bando, akşam İstanbul’un çeşitli semtlerinde düzenlenen fener alaylarına katılmış ve marşlar çalınmıştı.

Bayram münasebetiyle Genelkurmay Başkanı Orgeneral Sancar, Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri Komutanları, general ve amiraller bir araya gelmiş, Anıtkabir’i ziyaret etmişlerdi.

Tercüman’ın ilk sayfasında dönemin Cumhurbaşkanı Fahri Korutürk’ün açıklamaları bu coşkuyu yansıtmak adına manşetle veriliyordu: “Korutürk: ’21. yüzyıla 70 milyon nüfus ile girecek Türkiye, Orta Doğu’nun en güçlü denge ve barış unsuru olacaktır. Topraklarımızda oyun sahnelemek isteyenler bu yakın tarihi hatırlamalıdır.’” Zira dönemin siyasi gerginliği bayramın coşkusuna da yansıyordu. Bir yandan bayramı kutlarken, öte yandan Korutürk “Rejimi korumak azmi içindeyiz” diyerek rejime dair endişelere bir nevi cevap veriyordu.

1972 ile 1974 arasında Richard Nixon’ın başkanlığı sırasında Amerika Birleşik Devletleri’nde siyasi bir skandal yaşandı. Skandalın adı, “Watergate Skandalı”ydı. Nixon yönetiminin, 17 Haziran 1972’de Washington, D.C’deki Watergate Ofis Binası’nda bulunan Demokratik Ulusal Komite merkezine yapılan baskındaki rolünü gizleme girişimi bu olaya ismini vermişti. Hırsızlık ve haneye tecavüz olaylarına karışan beş kişinin yakalanmasının ardından olaylar Richard Nixon’un 1972’de yeniden seçim kampanyasının bağış toplama organizasyonu olan Başkanlık Yeniden Seçilme Komitesi ile ilişkilendirildi. Daha sonraki soruşturmalar ve duruşmalar neticesinde tanıkların Nixon yönetiminin haneye tecavüz olayına karıştığını örtbas etmek için planlar yaptığını ve Oval Ofis’te sesle etkinleştirilen bir kayıt sistemi bulunduğunu ifade ettikleri ortaya çıktı. Nixon yönetiminin soruşturmaya direnmesi ise büyük bir krize yol açtı. O dönem yaşanan Watergate duruşmaları ülke çapında oldukça ilgi görmüş, kamuoyunun dikkatini çekmiş, hatta televizyonlarda yayımlanmıştı.

Ortaya çıkan çok sayıda ifşa ve Nixon’un soruşturmayı engelleme çabaları nedeniyle 1973’te Temsilciler Mecslisi’nin Nixon’a karşı azil süreci başlattı. 1974’te ise Yüce Mahkeme’nin verdiği karar doğrultusunda Nixon Oval Ofis’teki kayıtları teslim etmeye zorlandı, ardından Temsilciler Meclisi Yargı Komitesi Nixon’a yöneltilen üç suçlama maddesini onaylayınca Nixon da 9 Ağustos 1974’te istifasını verdi.

Peki bu olay Tercüman’da nasıl yankı buldu?

Aynı gün, 9 Ağustos 1974’te Tercüman’ın manşetinde “Nixon istifa etti” cümlesi dikkat çekiyordu. Haberin detayı şöyle: “Watergate skandalı sonunda bütün yardımcıları ve yakın mesai arkadaşları hakkında kanuni soruşturma açılmış bulunan Amerika Birleşik Devletleri Cumhurbaşkanı Richard Nixon uzun bir direnmeden sonra nihayet bu sabah Türkiye saati ile 04.00’da başkanlık görevinden istifa ettiğini Amerikan radyo ve televizyonlarından açıklamıştır. Nixon’un istifasını müteakip Başkan Yardımcısı Gerald Ford, Amerika Birleşik Devletleri’nin 38. Cumhurbaşkanı olarak derhâl göreve başlamıştır. Birleşik Amerika tarihinde görevinden istifa edecek ilk başkan olacak Nixon, Gerald Ford ile Beyaz Saray’ın Oval Bürosu’nda 70 dakika süren bir görüşme yapmıştır. Öte yandan bazı kongre üyeleri, Nixon’un istifa ettikten sonra yargılanmaması için girişimlerde bulunmuşlardır. Senato Demokratlar Lideri Mike Manafleld, Nixon’un yargılanmamasına muhalefet ettiğini bildirmiştir. Bir Beyaz Saray Yetkilisi, Nixon’un eli Pat ile iki kızının görevinde kalması için mücadele etmesini istediklerini ve istifaya şiddetle karşı koyduklarını söylemiştir. Nixon ailesindeki üç kadından özellikle kızı Julie Eisenhower babasının mücadele etmesini istemektedir. Nixon ailesinin üç kadını, Nixon’un istifa etmemesini istemişler ve bunun suç işlemeyi kabul anlamına geleceğini, Nixon’un hiçbir suç işlemediğini tartışmışlardır. Öte yandan eski Savunma Bakanlarından ve Gerald Ford’un yakın arkadaşı Melvin Laird, Ford’a Başkan Yardımcılığına aday olarak New York eski valisi Nelson Rockegeller’i göstermesini teklif etmiştir. Rockefeller ile bu konuda temas edilmiş ve görevi kabul edeceği öğrenilmiştir. Birleşil Amerika tarihinde ilk defa olarak Başkan ve Başkan Yardımcısı seçilmeden iş başına gelmektedir.”

20 Temmuz 1974… Tarihte yeni bir sayfa açıldı… Türkiye Cumhuriyeti Başbakanı Bülent Ecevit’in emriyle Türk Silahlı Kuvvetleri nihayet Kıbrıs’a askerî bir harekât başlatmıştı. Yunanistan hükûmetinin desteğiyle 15 Temmuz 1974’te Kıbrıs’ta darbe gerçekleşmiş, adanın kontrolü Yunan subaylarının eline geçmişti. Türkiye Cumhuriyeti hükûmeti, bu durumun askerî müdahaleyi gerektirecek kadar mühim olduğunu belirterek harekâta hazırlanmak üzere harekete geçti. Müdahale hakkını kullanmadan önce Türkiye, İngiltere’nin yetkilileriyle görüşerek birlikte hareket etme teklifinde bulundu ve durumu müzakere etmek üzere Başbakan Bülent Ecevit 17 Temmuz’da Londra’ya İngiltere Başbakanı Harold Wilson ile görüşmeye gitti. Wilson’un haricinde İngiltere Dış İşleri Bakanı James Callaghan ve Kıbrıs meselesini görüşmek üzere orada bulunan ABD Dış İşleri Bakan Yardımcısı Joseph Sisco ile de ayrı ayrı mesele hakkında müzakerelerde bulundu. Fakat ne İngiltere ne de ABD yetkilileri bu harekâta Türkiye’nin çerçevesinden bakmaya yanaştı. O esnada Türkiye’de de Başbakan Yardımcısı Necmettin Erbakan ve Maliye Bakanı Deniz Baykal, muhalefet partilerin başkanlarıyla bir toplantı yapmış, toplantı neticesinde muhalefet liderleri hükûmetin başlatacağı harekâta destek vereceklerini bildirmişlerdi.

Türk heyeti 19 Temmuz’da Ankara’ya varınca derhâl Genelkurmay Başkanlığı’nda komutanlar ile bir toplantı yapmış, birlikte hazırlıklar gözden geçirilmişti. Bülent Ecevit bu harekâtın bir barış harekâtı olduğunu ve amaçlarının barış olduğunu özellikle vurgulayarak Bakanlar Kurulu’nu toplamıştı. Oy birliği sağlanmasıyla da Kıbrıs’a müdahale kararı alınmış oldu. Karar Genelkurmay Başkanlığı’na yazılı olarak iletildi ve 20 Temmuz sabahı harekât başladı.

Günlerce harekât anbean kamuoyunda takip edildi. 22 Temmuz 1974’te Tercüman’ın manşetleri şöyleydi: “Yunan mevzilerini hallaç pamuğu gibi attık”, “Rum kesiminde can kaybı çok”, “Yunan çıkartmasını önleyip üç harp gemisini batırdık”, “Beş tank ele geçirdik, Magrosa dâhil birçok bölge alevler içinde”, “Üçlü görüşme bekleniyor, Adada ateşkes uygulanıyor”, “Yunan halkı cundaya karşı ayaklanıyor”, “Yunanistan’a bir çılgınlık yapmaması ihtar edildi”, “Güvenlik Konseyi ateşkes isterken Rusya ‘Türkler haklı’ diyor”…

Tercüman Haber Servisleri’nin aktardıkları doğrultusunda ise haberler detaylıca verilmekteydi: “Türk Silahlı Kuvvetleri’nin Kıbrıs Harekâtı’nın ikinci gününde adanın batı kesimindeki Türk köylerine karşı Yunan askerleri ve Millî Muhafızlar tarafından girişilen katliamları durdurmak ve Rum direniş noktalarını susturmak için kesif bir hava bombardımanı yapılmıştır. Diğer taraftan önceki gece adadaki Yunan alayının savaşa katılmasından sonra Kıbrıs’a çıkartma yapmak için yaklaşmakta olan bir Yunan konvoyu ile Türk Deniz ve Hava Kuvvetleri çarpışmış ve ağır kayıtlara uğratılan konvoyun çıkartmadan vazgeçtiği açıklanmıştır. Çeşitli yabancı ajans ve radyolardan alınan haberlerden anlaşıldığına göre Türk-Yunan donanmaları arasındaki savaşa uçaklar da katılmıştır. Ve Yunan konvoyuna refakat eden savaş gemilerinden üçü batırılmıştır. Batırılan gemilerden birinin kruvazör sınıfından olduğu da bildirilmektedir. Rum Millî Muhafızları tarafından Lefkoşe’de hastaneler ve apartmanların üstüne yerleştirilen toplar, verilen bir saat mühlete rağmen sökülmeyince Türk uçaklarının bombardımana başladığı görülmüş ancak Rumlar daha sonra topları sökmeyi kabul etmişlerdir. Önceki gece yapılan çarpışmalarda Girne çıkartmasını yöneten Alay Komutanı İbrahim Karaoğlanoğlu’nun şehit düştüğü Millî Savunma Bakanlığı tarafından açıklanmıştır. İnanılır kaynaklardan alınan haberlerde Rum Millî Muhafız askerlerinin kaçtığı, yolda gördükleri barış gücü askerlerine ise ‘Bizi de alın’ diye yalvardıkları bildirilmektedir…”

Haber servisinin uluslararası duruma dair bilgiler aktardığı bir diğer haberine bakalım: “İngiliz hükûmetine yakın çevreler tarafından bildirildiğine göre Kıbrıs anlaşmazlığının bir an evvel çözümlenmesi için İngiltere ve Amerika’nın Türkiye ve Yunanistan’a diplomatik baskı yapmaktadır. Amerika Dış İşleri Bakanı ile devamlı temas hâlinde olan İngiliz Dış İşleri Bakanı durumun vahim olduğunu söylemiş fakat ümitsiz olmadıklarını bildirmiştir. Bu sırada BBC radyosunun verdiği haberlerde Türkiye’nin Kıbrıs’taki harekâtı sınırlandırma yolunda yapılan tekliflerin adadaki Türk asıllı Kıbrıslıların mal ve can emniyetlerinin tehlikede olduğu gerekçesiyle kesinlikle reddettiğini açıklamıştır. İngiliz hükûmeti Kıbrıs anlaşmazlığında Yunanistan’ı da ‘çarpışmaları Kıta Avrupası’na sıçratabilecek davranışlardan kaçınması’ için kesin bir dille uyarmıştır. Atina’daki cunta hükûmeti bütün Yunanistan’da seferberlik ilan ederken cuntaya karşı olan örgütler de harekete geçmiş ve Atina sokaklarında beyannameler dağıtarak Yunan halkını ‘ellerindeki silahları cuntaya çevirmeye’ çağırmıştır. Son üç gün içerisinde Yunan liderleri ile Atina’da üçüncü görüşmesini yapan Amerikan Dış İşleri Bakan Yardımcısı Joseph Siaco uyardığı bildirilmiştir. Siaco’nun Yunan liderleri ile görüştüğü saatlerde kuzeyden gelen haberler Dedenağaç’ın tamamen boşaltıldığı anlaşılmaktadır. Diğer taraftan Sovyetler Birliği Dış İşleri Bakanı da Moskova Büyükelçimiz ile bir süre görüşmüştür.”

Peki Ankara’dan gelen haberler nasıldı? Tercüman’ın Ankara Bürosu’ndan gelen habere göre: “Bakanlar Kurulu’nun dün sabah 04.00’e kadar devam eden son toplantısından sonra bir açıklama yapan Erbakan, Yunanistan’ın ateşkesi kabul ettiğinin öğrenildiğini bildirmiştir. Türkiye’nin ateşkesi kabul edip etmeyeceğine dair açıklamanın bugün saat 10.00’da yapılacağı öğrenilmiştir. Aynı konuda Ecevit’te ‘Böyle bir haberi biz de duyduk, resmen açıklanmasını bekliyoruz’ demiştir. Yunanistan’ın ateşlese uymasından sonra bugün açıklanacak olan şartlar dâhilinde bizim de ateşkese uyacağınız öğrenilmiştir. Öte yandan alınan bilgiye göre Türkiye’nin her türlü barışçı çabaya, bütün tarafların iyi niyetle oturmaları şartı ile ve bütün tecavüzi hareketlerin durdurulması hâlinde katılmaya hazır olduğu bildirilmiştir. Öğrenildiğine göre İngiltere’nin yaptığı çağrıya uyarak ABD’nin özellikle Yunanlı yöneticilere vaki bakınan üzerine baskıya girdiğimiz sabahın ilk saatlerinde garantör devletler olarak Türkiye, İngiltere ve Yunanistan’ın katılacakları bir toplantının bugün Londra veya Viyana’da toplanması bekleniyordu.”

Harekât hem Kıbrıs hem Türkiye hem Yunanistan hem de diğer ülkeler arasındaki siyasi tüm dinamikleri yeniden inşa ediyordu. Kıbrıs Türkleri bağımsızlık savaşı verirken Ana Vatan Türkiye’deki kardeşleri yanındaydı. Senelerdir süren zulüm, barış harekâtıyla son bulmak üzereydi artık… Gelişmeler, Tercüman’da…