Ahilik Haftası'nda Ahi Evran'ın izinde

Ahilik Haftası, çarşıların şenlikli telaşından öte, Anadolu'nun kadim bir medeniyet rüyasının kapılarını araladığı müstesna bir zamandır. Bu hafta, sadece esnaf dayanışmasının değil, bir çekiç sesiyle uyanan, bir kelam işçiliğiyle yoğrulan ve gönül teriyle pişirilen bir hayat felsefesinin, Ahi Evran-ı Veli'nin sessiz çığlığının yankı bulduğu günlerdir. Onun kurduğu sistem, insanı sadece 'üreten' bir varlık olarak değil, 'inşa eden' ve 'kendini aşan' bir sanatkâr olarak gören, bu yüce yolculuğu da edebiyatın incelikli diliyle bezeyen bir şaheserdir.

Ahi Evran: Ateşle demiri, hakikatle insanı olgunlaştıran usta

Moğol kasırgasının Anadolu'nun bağrını yaktığı o karanlık çağda, Kırşehir'in tozlu bir sokağındaki debbağhane, sıradan bir atölye olmaktan çok uzaktı. O, bir medeniyetin küllerinden yeniden doğuşunun sırrını saklayan bir irfan ocağıydı. Ahi Evran ise, bu ocakta sadece deri dövülen değil, gönüller dövülen, nefisler terbiye edilen bir mimarbaşıydı. Onun felsefesi, “eline, beline, diline sahip olmak” sözünün sathında görünenden çok daha derin, katmanlı bir mana okyanusu barındırıyordu. Bu, bir özdeyiş değil, bir ömür beyanının ta kendisiydi.

Eline Sahip Olmak: Bu anlayış, harama uzanmamanın yanı sıra, eli Hak'tan bir emanet bilmektir. O el, toprağı işleyen, madeni nakış nakış işleyen, sanatı hayatın merkezine yerleştiren bir alettir. Helal lokmanın, alın teriyle yoğrulmuş hamurun mayasıdır. Bu, maddeye ruh üfleyen bir yaratıcılık eylemidir; bir nevi, insanın kendi kaderini elleriyle yazdığı sessiz bir destandır.

Beline Sahip Olmak: İffet, bir nefsi terbiye kuralının ötesinde, toplumun temelini oluşturan aile ocağını, neslin safiyetini koruyan bir kalkandır. Bu, şehvetin kısır döngüsünden azade olarak, enerjisini üretime ve manevi yükselişe kanalize etmenin şifresidir. Zira kontrol edilmemiş bir nefis, kırık bir testi gibidir; içindeki kutsal suyu taşıyamaz.

Diline Sahip Olmak: Belki de en edebi olanı budur. Zira Ahi, sözü bir bıçak değil, bir merhem; bir yıkım aracı değil, bir inşa sanatı olarak görür. Dil, kalbin tercümanıdır ve kirli bir tercüman, saf bir manayı lekeleyebilir. Yalandan, gıybetten, kötü sözden arınmış bir lisan-ı hal, en güzel şiirdir. Ahi, kelimeleri bir kuyumcu titizliğiyle seçer; her sözü, gönül kulağına hoş gelecek, zihne huzur getirecek bir nağme gibi işler.

Fütüvvetname'ler: Ahiliğin sırlı sandığı ve edebi şeceresi

Ahilik, sırtını söze ve yazıya dayamış bir gelenektir. Bu geleneğin en nadide mücevherleri ise Fütüvvetname'lerdir. Bunlar, kurallar metninden ziyade, bir medeniyetin ahlak ve estetik anlayışını, hikâyeler, menkıbeler, semboller ve şiirlerle nakşeden edebi şaheserlerdir. Bir çırağın eline verilen Fütüvvetname, sadece mesleğin inceliklerini değil, hayatın anlamını öğreten bir kılavuzdur.

Bu metinlerin edebi kudreti, derin bir sembolizm dilinde gizlidir:

Aletlerin Lisan-ı Hali

Ahi atölyesindeki her alet, sükût halinde bir vaaz verir. Terazi, adaletin ta kendisidir; iki kefesi de eşit tartmak zorundadır, zira kâinattaki denge böyle emreder. Pergel, bir ayağı şeriatta sabit, diğer ayağı 72 milleti dolaşan bir hoşgörü ve hakikat arayışı sembolüdür. Çekiç ve Örs, sabrın ve iradenin diyalektiğidir; demir, dövülerek şekil aldığı gibi, insan nefsi de meşakkatle terbiye olur.

Kıssadan Hisseler

Ahlaki öğretiler, kuru nasihatlerle değil, Hz. Ali’nin cömertliği, Hz. Eyüp’ün sabrı, Hz. İbrahim’in teslimiyeti, Hallac-ı Mansur’un aşkı, Hz. Süleyman’nın adaleti gibi evrensel hikâyelerle nakledilir. Bu, didaktik edebiyatın en kadim ve en etkili yöntemidir; ders, bir masalın büyüsüne sarılıp gelir gönüllere.

Şiir ve İrfanın Aynası

Fütüvvetnameler, Hz. Mevlana’nın coşkun nehrinden, Hz. Yunus Emre’nin halk lirizmine, Hz. Sultan Veled’in deruni sözlerine uzanan geniş bir şiir geleneğiyle iç içedir. “Harama bakan, toprağa bakan gözdür,” “Müşteri velinimetindir,” gibi sözler, halkın anlayacağı bir sadelikte, felsefi bir derinliği barındıran aforizmalardır. Her biri, bir romanın özeti gibi engin manalar taşır.

Ahilik Haftası, bize Ahi Evran'ın mirasını bir kez daha hatırlatıyor: Gerçek zenginliğin, kifayet miktarıyla yetinmek olduğunu; gerçek kudretin, nefsine hükmetmekten geçtiğini ve gerçek sözün, gönül telini titreten hakikat nağmesi olduğunu...

Ahi Evran, esnafın piri olmanın ötesinde, güzel ahlakın, estetik duyarlılığın, sözün ve işin kâmil bir bütün olduğu bir hayat tasavvurunun da piridir. Onun felsefesi, çekicin örste çıkardığı ses kadar sert ve net, bir kitabın sayfaları kadar ince ve derindir. Bu hafta, onun bıraktığı bu edebi ve felsefi mirası okumak, anlamak ve yaşatmak için bir davet. Çünkü Ahi Evran bize şunu öğretir: En güzel eser, işlenmiş bir malzeme değil, terbiye edilmiş bir insandır.