Sırların odağındaki oluşum: Opus Dei’nin perde arkası

Madrid’in loş bir mahallesinde, 1928’in 2 Ekim sabahında, genç bir rahip olan Josemaría Escrivá de Balaguer, tanrısal bir ışık gördüğünü iddia etti. Bu, sıradanın içindeki sıra dışılığa, gündelik hayatın kutsallığına dair bir vizyondu. İlahi iradenin bir tezahürü olarak doğduğu lanse edilen bu an, modern Katolik dünyasının en güçlü, en etkili ve en çok tartışılan kurumlarından birinin, Opus Dei’nin (Tanrı’nın Eseri) temelini attı. Ancak bu “eser”, kurulduğu günden bu yana, parlak mermerlerle döşenmiş koridorlarının ardında, sırlarla örülü bir dünyayı barındırıyor. Bu, karizma ile kontroversiyon, inanç ile siyaset, şeffaflık ile gizlilik arasında gidip gelen, bir asra yaklaşan bir yolculuğun hikâyesi.

Kurucunun vizyonu: Sıradan olanın kutsanması

Escrivá’nın temel vaadi devrimciydi: Kutsallık, yalnızca manastırların duvarları arasında veya azizlerin hayatlarında değil; bir marangozun atölyesinde, bir doktorun muayenehanesinde, bir borsacının masasında aranmalıydı. Onun “Hristiyan materyalizmi” olarak adlandırdığı doktrin, en basit maddi eylemin bile tanrısal bir buluşmaya dönüşebileceğini savunuyordu. Bu, Protestan iş ahlakının Katolik yorumu gibi görünse de temelde daha derindi: Gündelik iş, sadece bir görev değil, bir dua biçimi, bir kutsallaşma aracıydı. Escrivá’nın, beş milyondan fazla satan “Yol” (The Way) adlı kitabı, bu felsefeyi aforizmalarla özetliyor, okuyucularını sıradan hayatlarında olağanüstü bir manevi maceraya çağırıyordu.

Ancak bu ruhani çiçeklenme, siyasi bir fırtınanın içinde filizlendi. Opus Dei’nin en hızlı büyüdüğü yıllar, İspanya'da Franco rejiminin ve Portekiz’de Estado Novo’nun gölgesinde geçti. Kurum, resmî olarak siyasi tarafsızlığını ilan etse de üyelerinin yüksek mevkilerdeki varlığı ve Escrivá'nın Franco’ya ruhani rehberlik etmesi, onu kaçınılmaz olarak muhafazakâr siyasetin kalbine yerleştirdi. Portekiz’deki 1974 demokratik devriminden sonra dahi, bankacılık sektöründeki nüfuzu nedeniyle “sağcı Masonluk” olarak anılacak, bu tarihsel bağ, kurumun kamuoyundaki imajını sonsuza dek şekillendirecekti.

Kanonik bir istisna: “Kişisel Prelatür”ün benzersiz statüsü

Opus Dei’nin Kilise içindeki konumu, onu diğer tüm dini yapılardan ayıran bir özellik taşır. 1982’de Papa II. Ioannes Paulus, “Ut Sit” adlı apostolik anayasayla, Opus Dei’yi Kilise tarihindeki ilk "Kişisel Prelatür" (Praelatura Personalis) ilan etti. Bu, coğrafi sınırlarla değil, üyeleriyle tanımlanan, dünya çapında yargı yetkisine sahip bir yapı demekti. Bir nevi, sınırları olmayan bir ruhani eyaletti.

Bu statü, olağanüstü bir özerklik getirdi. Opus Dei, kendi kanonik hukukuna (Codex Iuris Particularis) sahipti ve yerel piskoposların doğrudan otoritesinin dışına çıkabiliyordu. Bu ayrıcalık, Kilise hiyerarşisi içinde kıskançlık ve şüphe tohumları ekti. Eleştirmenler, bu “özel statünün” kurumu hesap vermez, elitist ve gizli bir yapıya dönüştürdüğünü iddia etti. Prelatürün, bir yandan dünyevi hayatı kutsarken, diğer yandan kendisini dünyanın gözlerinden uzak tutan bu hukuki kılıf, tam bir paradoksu temsil ediyordu.

Sayıların ve disiplinin gölgesinde: Üyelik ve çilecilik

Bugün Opus Dei’nin 90'dan fazla ülkede 95.000'i aşkın üyesi bulunuyor. Bu kitlenin ezici çoğunluğu, evli, çalışan, toplumun içinde yaşayan sıradan laiklerden oluşuyor. Ancak kurumun kamuoyundaki gizemli imajı, daha kapalı bir gruba, “Numerary”lere dayanır. Hayatlarını apostolik bir amaç uğruna bekâr geçirmeye ant içmiş, Prelatür merkezlerinde yaşayan bu üyeler, toplamın sadece %20’sini oluştursa da kurumun en sıkı disiplin uygulamalarını yerine getirirler.

İşte bu noktada, Opus Dei’nin en karanlık ve en çok yanlış anlaşılan yönü devreye girer: Bedensel çilecilik (mortificatio corporalis). Kendini kırbaçlama, cilice (dikenli bir metal zincir) takma gibi uygulamalar, Dan Brown’ın “Da Vinci Şifresi” romanında sansasyonel bir şekilde ele alınmış ve kurumun halk nezdindeki imajını bir daha silinmemek üzere etkilemiştir. Oysa bu uygulamalar, Hristiyan geleneğinde köklü bir yere sahiptir; İsa'nın çilesine ortak olma ve nefsi terbiye etme amacı taşır. Ancak Escrivá’nın kişisel olarak duvarlara kan sıçratacak kadar şiddetli bir kırbaçlama uyguladığı iddiaları, bu kadim geleneğin modern dünyada nasıl bir şok etkisi yarattığının da göstergesidir. Bu uygulamalar, sır perdesinin ardında, kapalı kapıların gerisinde gerçekleştiği için, kurumu “kült benzeri” bir yapı olarak yaftalamak isteyenler için bulunmaz bir malzeme sunmuştur.

Küresel bir iktidar ağı: Ekonomi ve etki

Opus Dei’nin gücü, yalnızca manevi alanda değil, maddi dünyada da kendini gösterir. Navarra Üniversitesi, Kutsal Haç Papalık Üniversitesi gibi prestijli eğitim kurumlarından, dünyanın dört bir yanına yayılmış okullara, hastanelere ve medya kuruluşlarına uzanan devasa bir ağdan bahsediyoruz. Resmî söylem, bu kurumların Prelatür’den bağımsız, sivil tüzel kişilikler olduğunu ve yalnızca ruhani rehberlik aldıklarını iddia eder.

Ancak gerçek bu kadar basit mi? Prelatür’ün resmî bütçesi mütevazıdır (2023’te ~12,5 milyon euro). Fakat eleştirel kaynaklar, Opus Dei’ye bağlı sivil vakıflar, üye mirasları ve offshore hesaplar aracılığıyla kontrol edilen küresel varlıkların 31 milyar euroyu aşabileceğini öne sürer. Bu, resmî bütçe ile fiilî ekonomik güç arasında çarpıcı bir tezattır. Bu yapısal ikilik, kurumun şeffaflık iddialarını gölgeler. Prelatür, kendi küçük bütçesinin hesabını verirken, gerçek ekonomik nüfuz, ulusal yasaların koruması altındaki sivil kuruluşlar ağına dağılmış durumdadır. Bu, iktidarın görünmez kılınmasına dair ustaca bir strateji midir?

Çöküş mü, uyum mu? Papa Francis’in reformları

Opus Dei'nin benzersiz statüsü ve özerkliği, Papa Francis'in pontifikasıyla birlikte sert bir sınavla karşı karşıya kaldı. 2022’de yayınlanan “Ad Charisma Tuendum” (Karizmayı Korumak İçin) adlı motu proprio, kurum için bir dönüm noktası oldu. Reformlar, Opus Dei’nin Kilise içindeki konumunu radikal bir şekilde yeniden tanımladı:

Denetim değişimi

Opus Dei, Piskoposlar Cemaati’nden alınarak, daha alt düzeydeki Ruhbanlık Cemaati’ne bağlandı.

Prelatın statüsünün düşürülmesi

Artık hiçbir Prelat piskoposluk rütbesine sahip olamayacak. Bu, kurumun Kilise hiyerarşisindeki siyasi ağırlığını büyük ölçüde azaltan bir hamleydi.

Statünün aşındırılması

2023'teki takip eden değişikliklerle, Kişisel Prelatürler, "kamu klerikal dernekleri"ne benzetildi. Bu, Opus Dei'nin bir zamanlar sahip olduğu piskoposluklara benzer yapısal özerkliğin sonu, bir "ridimensionamento" (yeniden boyutlandırma) anlamına geliyordu.

Vatikan’ın bu hamleleri, Opus Dei'nin “özel imtiyazlı” statüsünü sonlandırarak, onu Kilise’nin merkezî otoritesine daha sıkı bağlama çabası olarak yorumlandı. Papa Francis'in merkezîleşme ve şeffaflık vurgusu, Opus Dei’nin tarihsel olarak en çok eleştirilen yönlerine doğrudan bir müdahaleydi.

Karizmanın geleceği

Tüm bunlar ile birlikte Opus Dei, 20. yüzyıl Katolik dünyasının en çarpıcı fenomenlerinden biridir. Josemaría Escrivá’nın, sıradan insanı manevi kahramanlığa çağıran karizması, milyonlarca kişiye ilham vermiştir. Ancak bu karizma, siyasi ilişkilerin, ekonomik gücün, gizli disiplinlerin ve kanonik ayrıcalıkların gölgesinde kalmıştır.

Bugün Opus Dei bir dönüm noktasında. Papa Francis'in reformları, kurumu ilk kez bu denli merkezî bir otoriteye tabi kılıyor. Kurumun geleceği, kurucu karizmasının özünü koruyarak, bir yandan da değişen Kilise ve dünya düzenine uyum sağlama kapasitesine bağlı. Sırlarla dolu geçmişini geride bırakıp, şeffaf ve hesap verebilir bir yapıya dönüşebilecek mi? Yoksa kapalı kapılar ardındaki gücünü, yeni kanonik kılıflar altında sürdürmenin yollarını mı arayacak?

Opus Dei'nin hikâyesi, nihayetinde, inanç ve iktidar, maneviyat ve madde, sır ve şeffaflık arasındaki kadim gerilimin bir yansıması. Ve bu gerilim, onun geleceğini de tıpkı geçmişi gibi, büyüleyici ve tartışmalı kılmaya devam edecek gibi görünüyor.