Yapay zekânın yeni bedeni

Teknoloji dünyası kimi zaman sessizce ve derinden ilerleyen büyük proje beklentilerine göre şekillenir ve gardını alır. Şu sıralar bu beklentinin odağında, insanla teknolojiyi neredeyse ayrılmaz hâle getirecek yapay zekâ tabanlı yeni bir sistem kurma arayışı var. Akıllı telefonun ötesine geçen, fark edilemez denebilecek kadar doğal bir kullanıcı deneyimi hedefleniyor. Ancak bu vizyon, geçmişte aynı hayali kurmuş fakat bunu gerçeğe dönüştürememiş örneklerinin gölgesinde kalıyor.

Apple’ın ünlü tasarımcısı Jony Ive ile OpenAI CEO’su Sam Altman, hayatımıza fark edilemez biçimde entegre olacak, bağlamı kavrayan ve kullanıcının ruh hâline göre proaktif davranan bir yapay zekâ cihazı üzerinde çalışıyor. Bu cihaz, komut bekleyen bir araç değil; kullanıcının ihtiyaçlarını önceden gören bir yoldaş olarak tasarlanıyor. Şimdilik biz bu kadarını biliyoruz.

Yakın geçmişte Humane AI Pin, ekransız ve sese dayalı bir asistan fikriyle tanıtılmış, hatta avuca lazerle yansıtılan ara yüzüyle dikkat çekmişti. Fakat aşırı ısınan bataryası, yavaş ve sıklıkla hatalı çalışan yapay zekâsı ve akıllı telefonlara kıyasla sunduğu sınırlı fayda nedeniyle kullanıcı beklentilerini karşılayamadı. Bu örnek, teknolojide yeniliğin tek başına yetmediğini; güçlü kullanıcı deneyimi ve gerçek faydanın olmazsa olmaz olduğunu gösterdi.

Benzer şekilde, teknoloji dünyası daha önce Google Glass ile de “görünmez bilgisayar” fikrini denedi. 2013’te tanıtılan Google Glass, artırılmış gerçeklik ve sürekli bilgi erişimi vaat ediyordu. Ancak gizlilik endişeleri, kısıtlı uygulama ekosistemi ve sosyal kabul görmemesi nedeniyle yaygınlaşamadı. Meta’nın Ray-Ban ile iş birliğiyle geliştirdiği akıllı gözlükler ise sesli asistan, kamera ve yapay zekâ tabanlı görüntü tanıma özellikleriyle bu alanda yeni bir hamle yaptı. Ancak bu cihazlar da hâlâ sınırlı kullanım senaryolarıyla deneysel bir aşamada bulunuyor. Bu iki örnek, giyilebilir teknolojinin yalnızca teknik kapasiteyle değil, aynı zamanda toplumsal adaptasyon ve “Neden kullanmalıyım?” sorusuna güçlü bir yanıtla başarıya ulaşabileceğini gösteriyor.

Hayatımızda yeni bir yoldaş mı, yoksa dijital ajan mı?

Ive ve Altman’ın yaklaşımı, yalnızca bir donanım değil, OpenAI’nin gelişmiş dil modellerini Ive’ın sade tasarım anlayışıyla birleştiren, yaşayan bir ara yüz kurmayı hedefliyor. Böyle bir sistem, hava durumunu sormadan öneride bulunabilir, planlı görevleri hatırlatabilir, hatta ruh hâlinizi sezebilir. Yani cihaz, kullanıcıyı sürekli izleyen ama bu veriyi anlamlı ve yararlı şekilde kullanan bir yoldaşa dönüşebilir.

Bu vizyonun bence merkezindeki havuç olarak “dijital ikiz” kavramı yer alıyor. Stanford Üniversitesi’nin “Üretken Ajanlar” çalışması, bireylerin anı, alışkanlık ve üslubuyla eğitilen yapay zekâların kullanıcıyı yüksek doğrulukla taklit edebileceğini ortaya koyuyor. Dijital ikizler, yalnızca bilgi veren değil, kullanıcı gibi düşünen, karar alan ve iletişim kuran asistanlara dönüşebileceğini gösteriyor.

Yakın zamanda yayımlanan “Generative Agent Simulations of 1.000 People” başlıklı araştırma bu fikrin mümkün olacağını ortaya koyuyor. Bu çalışmalarda araştırmacılar, 1052 kişiden aldıkları iki saatlik görüşme verileriyle dijital ajanlar oluşturdular. Bu ajanlar, katılımcıların sosyal araştırma anketlerine verdikleri yanıtları, aynı kişilerin iki hafta sonraki yanıtlarıyla %85 oranında örtüşecek şekilde tahmin edebildi. Kişilik özellikleri ve deneysel senaryolarda da benzer doğruluk sağlandı. Üstelik yalnızca demografik verilere dayalı modellerden daha az önyargı ürettiler. Bu, bireysel düzeyde güvenilir dijital temsilin mümkün olduğunu gösteriyor.

Stanford Üniversitesi’nin yaptığı çalışmada kullanılan girdi verisi, yalnızca iki saatlik görüşmelerden elde edilen metinlerden oluşuyordu. Oysa üretken yapay zekâ modelleri günümüzde metin, resim, video, ses, makineler tarafından üretilmiş sensor verileri, 3D sinyaller ve çok daha fazlasını işleyebiliyor. Bu çeşitlilik, modellerin soru–cevap üretme, duygu analizi yapmak, bilgi çıkarımı gerçekleştirmek, resimleri tasvir etmek, nesne tanımak, karmaşık görevleri takip etmek ve yeni içerikler üretmek gibi geniş bir yelpazede görevleri yerine getirebilmesini sağlıyor.

Bütün bu unsurlar bir araya geldiğinde, geleceğin yapay zekâ asistanları yalnızca bilgi sağlayan araçlar olmaktan çıkıp kişiselleştirilmiş, toplumsal bağlamı anlayan ve doğal iletişim kurabilen varlıklar hâline gelebilir. Böyle bir teknoloji, ekran temelli etkileşimleri azaltırken kullanıcıya özel çözümler üretebilir, gerçek dünya ile temasımızı güçlendirebilir. Özellikle engelliler için erişilebilirlik artarken, dijital bağımlılığın da azaltılması mümkün olabilir. Birey düzeyinde, günlük işlerin otomasyonu, bilgiye anında erişim, kişisel asistan hizmetlerinin 7/24 sağlanabilmesi gibi kolaylıklar ciddi zaman ve verimlilik kazancı yaratır.

Ancak bu tablo, yalnızca fırsatlardan ibaret değil. Kişisel verilerin bu denli geniş yelpazede toplanması ve işlenmesi, veri mahremiyetini tarihte hiç olmadığı kadar kırılgan hâle getiriyor. Yüksek doğrulukla kişisel profiller çıkarabilen sistemler, bireylerin alışkanlıklarını, zayıf noktalarını ve düşünce kalıplarını ortaya koyabilir. Bu bilgiler yalnızca bireyler üzerinde değil, ülkeler ve topluluklar üzerinde de stratejik bir baskı unsuru hâline gelebilir. Ulusal güvenlik açısından, kritik verilerin kötü niyetli aktörlerin eline geçmesi, propaganda, ekonomik manipülasyon veya sosyal kutuplaşma yaratma gibi amaçlarla kullanılabilir.

Google Glass, Humane AI Pin ve bugünkü akıllı gözlük girişimlerinin gösterdiği gibi, teknik yenilik tek başına başarı garantisi değildir. Toplumsal kabul sağlanmadan, veri mahremiyeti ve bilgi güvenliği için güçlü bir yasal ve teknik çerçeve kurulmadan bu vizyonun hayata geçmesi, bireyler için fayda yerine zarar doğurabilir. Dahası, bu teknolojiler güçlü şeffaflık mekanizmaları ve etik sınırlamalar olmadan yaygınlaştığında, yalnızca kullanıcıların değil, bütün toplumların bağımsızlığı ve karar alma süreçleri risk altına girebilir.