Küresel iklim değişikliği ve altıncı kitlesel yok oluş

Dünya’nın 4,5 milyar yıllık tarihi, yaşamın sürekli değişim ve dönüşüm hikâyesiyle dolu. Ancak bu uzun soluklu hikâyede, türlerin büyük çoğunluğunun yok olduğu beş kritik dönem var. Bilim insanları, şimdi altıncısının eşiğinde olduğumuzu söylüyor. Peki bu sefer fark ne? Tetikleyici, bir asteroid ya da volkanik patlamalar değil; biz, insanlarız.

Geçmişin yok oluşlarından öğrendiklerimiz

Permiyen-Triyas: Büyük ölüm

252 milyon yıl önce, Sibirya'nın derinliklerinden gelen devasa volkanik patlamalar, yeraltındaki kömür yataklarını tutuşturdu. Bu süreç, atmosfere olağanüstü miktarda karbondioksit salınmasına neden oldu. Sonuçlar korkunçtu:

• Küresel sıcaklıklar 10°C arttı.
• Okyanuslar asitlendi ve oksijensiz kaldı.
• Zehirli hidrojen sülfit gazı atmosfere yayıldı.
• Karasal ekosistemler çöktü.
• Türlerin %95'i yok oldu.
• Bu olay, gezegen tarihindeki en büyük biyolojik yıkım olarak kayıtlara geçti.

Kretase-Paleojen: Dinozorların sonu

66 milyon yıl önce, 10 kilometre çapındaki bir asteroid Meksika'nın Yucatan Yarımadası'na çarptı. Etkileri:

• Devasa tsunamiler oluştu.
• Atmosfere yayılan toz bulutları güneş ışınlarını engelledi.
• Küresel sıcaklıklar ani düşüş gösterdi.
• Bitkiler fotosentez yapamaz hâle geldi.
• Besin zinciri koptu.
• Dinozorlar da dâhil türlerin %80'i yok oldu.

Antroposen Çağı ve insanın rolü

1750'lerde başlayan endüstriyel devrim, insanlığın doğayla ilişkisini kökten değiştirdi. Fosil yakıt kullanımındaki patlama, atmosferdeki karbondioksit oranını tarihin en yüksek seviyelerine çıkardı. İşin çarpıcı yanı:

• Modern karbon salım hızı, Permiyen yok oluşundakinden 10 kat daha hızlı.
• Son 150 yılda atmosferdeki CO₂ konsantrasyonu %50 arttı.
• Küresel ortalama sıcaklık 1,1°C yükseldi.

WWF'nin 2025 raporuna göre:

• Son 50 yılda omurgalı popülasyonları %68 azaldı.
• Vahşi memelilerin %83'ü yok oldu.
• Bitki türlerinin yarısı kayboldu.
• Böcek popülasyonlarında %75'e varan düşüşler kaydedildi.

Bu rakamlar, jeolojik kayıtlardaki "küçük kitlesel yok oluş" sınırını çoktan aştı.

Kırılma noktaları ve gelecek senaryoları

Bilim insanları, küresel ısınmanın 1,5°C'yi aşması durumunda geri dönüşü olmayan değişimlerin başlayabileceğini belirtiyor. İşte en önemli beş kırılma noktası:

Grönland buz tabakasının çöküşü

• Tam erime durumunda deniz seviyesi 7 metre yükselebilir.
• Albedo etkisinin azalması ısınmayı hızlandırır.

Amazon yağmur ormanlarının savanlaşması

• Kendi yağmur sistemini kaybedebilir.
• 200 milyar ton karbon salınabilir.

Atlantik okyanus akıntı sisteminin durması

• Avrupa'da ani iklim değişikliklerine yol açabilir.
• Tarım sistemlerini çökertme riski taşır.

Permafrost çözülmesi

• 1.500 milyar ton organik karbon açığa çıkabilir.
• Metan salınımı ısınmayı katlayabilir.

Mercan resiflerinin yok oluşu

• Deniz ekosistemlerinin %25'i mercanlara bağımlı.
• 500 milyon insanın geçim kaynağı risk altında.

Senaryolar ve projeksiyonlar

IPCC'nin 2025 raporuna göre:

Çözüm yolları ve umut ışıkları

Enerji dönüşümü

• Yenilenebilir enerji yatırımlarının 2030'a kadar 3 kat artması gerekiyor.
• Güneş enerjisi maliyetleri son 10 yılda %85 düştü.
• Rüzgâr enerjisi kapasitesi 2001'den beri 75 kat arttı.

Ekosistem restorasyonu

• Ağaçlandırma projeleriyle 2050'ye kadar 200 milyar ton CO₂ tutulabilir.
• Mangrov restorasyonu kıyıları korurken karbon depoluyor.
• Organik tarım toprak sağlığını iyileştiriyor.

Politik ve ekonomik adımlar

• Karbon vergisi uygulamaları 65 ülkede yürürlükte.
• Yeşil tahvil piyasası 2025'te 1 trilyon doları aştı.
• 130'dan fazla ülke net sıfır emisyon taahhüdü verdi.

Zaman tükeniyor ama umut var

Jeolojik saat hızla işliyor. Bilim bize açıkça gösteriyor ki eğer harekete geçmezsek, kendi yarattığımız bir yok oluşun parçası olacağız. Ancak geçmişin yok oluşlarından farklı olarak, bu sefer değişimi yönlendirme şansımız var.

Teknoloji, bilgi ve kaynaklara sahibiz. Eksik olan, kolektif irade ve aciliyet duygusu. Her bireyin, her kurumun, her ülkenin yapabileceği bir şey var. Unutmayalım ki Dünya bizsiz yaşamaya devam edebilir, ama biz Dünya olmadan yaşayamayız.

Gelecek nesillere bırakacağımız miras, bugün vereceğimiz kararlarda gizli. Zaman, tüm insanlık olarak birlikte hareket etme zamanı.