“Yapı” şüphesini yabancı hakemler giderebilir mi?

Son haftalarda Süper Lig’deki tartışmalı pozisyonlardan sonra yabancı hakem konusu tekrar gündeme geldi. Yabancı hakemlerin ligimizde maç yönetmesine dair tartışma ilk kez gündeme gelmediği gibi muhtemelen son kez de gelmeyecek. Futbol maçı bir ürün olarak düşünüldüğünde, bu ürünün üretilebilmesi için girdi olarak oyunculara, sahaya, teknik ekiplere ve hakemlere ihtiyaç var. Üretilen ürünün kalitesi girdilerin kalitesine bağlı olduğu için girdilerin kalitesinin yükselmesi; ürünün de kalitesinin yükselmesine, dolayısıyla da ürüne olan talebin artmasına sebep olacak.

Örneğin Süper Lig hakemlerinin en çok eleştirildiği noktalardan biri oyunu çok fazla durdurmaları, dolayısıyla da topun oyunda kalma süresinin azalması. Topun oyunda kalmasının azalması da seyir zevkini olumsuz etkileyerek üretilen ürünün düşük kalitede olmasına sebep oluyor. Tabii ki bu konuda tek faktörün hakem kararları olmadığını da belirtmek gerekiyor. Oyuncuların birçoğunun kötü niyetli olması ve özellikle büyük takımlara karşı oynanan maçlarda küçük takımların oyuncularının oyunu yavaşlatma ya da durdurma isteği gibi faktörler de topun oyunda kalma süresini olumsuz etkiliyor. Hakemlerin oyunu yavaşlatmak isteyen takımları cezalandırmaması ya da cezalandırmakta geç kalması maçların durağan ve sıkıcı geçmesine sebep oluyor. Nasıl ülkemizde yabancı oyuncular, yabancı teknik direktörler, hatta yabancı saha bakım ve çim uzmanları kullanılıyorsa aynı sebeplerle yabancı hakemler de kullanılabilir.

Diğer ülkelerde durum ne?

Yabancı hakemlerin maç yönetmesi Premier Lig dâhil birçok ligde sıklıkla tartışılan bir konu. Bunu hayata geçiren ligler de var. Her ne kadar son iki sezondur bu uygulama bırakılmış olsa da 2021/2022 sezonunda dört maçta, 2022/2023 sezonunda da iki maçta Fransa Ligue 1 ve Portekiz Liga Portugal arasında hakem değişimleri yapılmış; Fransız hakemler Portekiz’de, Portekiz hakemler de Fransa’da maç yönetmişlerdi. Ayrıca Yunanistan Süper Ligi’nde 2018’den beri oynanan büyük maçlarda yabancı hakemler kullanılıyor. Buna ek olarak hâlihazırda Suudi Arabistan’da ve yıldız futbolcuların oynadığı dönemde Çin’de yabancı hakemler sıklıkla görev yapmıştı. Hatta yakın zamanda Suudi Arabistan’da maç yöneten bir Türk hakem, verdiği kararlarla tartışmalara sebep olmuş ve bir daha kendisine görev verilmeyeceği söylenmişti. Avrupa ve dünya futbolunda daha önce defalarca yapılmış yabancı hakem görevlendirilmesinin önünde UEFA ya da FIFA nezdinde herhangi bir engel bulunmuyor.

Aslında Süper Lig’de de 2023/2024 sezonun son haftalarında yabancı VAR hakemleri görev almış fakat tartışmalar sona ermemişti. Dolayısıyla saha içerisindeki hakem triosunun da yabancı olması yüksek ihtimalle tartışmaları bitirmeyeceği gibi yeni tartışmaların da ortaya çıkmasına sebep olacaktır. Mesela taraftarlar, maçı yöneten yabancı hakemin, vatandaşı olduğu ülkede faaliyet gösteren Türk şirketlerini inceleyerek bunları kulüp yöneticileriyle ilişkilendirmeye çalışacaklar. Bir dönem ülkemizde hakem eğitim danışmanlığı yapan İskoç eski hakem Hugh Dallas’ın bir Türk markasının İskoçya distribütörü olduğu ve dolayısıyla birtakım lehine kararlar verilmesine sebep olduğu ileri sürülmüştü. Bu sebeple yabancı hakemlerin maç yönetmesinin de kamuoyunda hakem tartışmalarını bitirmesi mümkün gözükmüyor. Eğer bazı kulüplerin aylardır ifade ettiği gibi bir “yapı” şüphesi varsa ve TFF başkanı bile hakemler tarafından yapılan bir operasyona maruz kaldığına inanıyorsa; yabancı hakemlerin maç yönetmesi en azından bu anlamsız çıkışların sonlanmasına sebep olabilir. Maalesef ürettiği ürünün kalitesiyle gündeme gelemeyen Türk futbolu, kavgalar, polemikler, tartışmalar, iddialar ve dedikodularla gündeme gelmeye çalışıyor.

Hakemlik cazip bir meslek değil!

Yabancı oyuncu ya da teknik direktörlerin ligimizde görev almasına karşı çıkılmadığı gibi yabancı hakemlerin görev almasına da karşı çıkılmaması gerekiyor. Tıpkı birçok kulübün alt yapıdan oyuncu çıkaramaması gibi hakemlik de benzer problemler yaşıyor. Henüz geçtiğimiz günlerde eski bir hakem tarafından ortaya atılan iddiaya göre hakemlerin gireceği yazılı sınavın soruları bazı hakem adaylarıyla paylaşılmış. Buna ek olarak alt kademelerde bazı hakemlerin kayırıldığı ve torpil yapılarak klasman atlatıldığı sıklıkla dile getirilen bir konu. Dolayısıyla üst klasmanda yer hakemlerden en azından bazılarının yeterli seviyede olmadığı ve bağlantıları sayesinde bu seviyelere gelmiş olması kuvvetle muhtemel. Hemen her maçta her iki takım aleyhine verilen tartışmalı kararlar da bu ihtimali doğrular nitelikte. Hataların sistematik bir şekilde bir ya da birkaç takım lehine sürekli olması başka tartışmaların yaşanmasına sebep olabilecekken her takım aleyhine ve lehine yapılan hatalar göz önüne alındığında liglerimizde maç yöneten hakemlerin yetersiz olduklarını söylemek mümkün.

Buna ek olarak futbol hakemliğinin cazip bir meslek olmaması; hakem adayı sayısını, yani yetenek havuzunu daraltıyor. Alt liglerden üst liglere hakemlerin can güvenliğinin olmaması ve şiddet olaylarının sıklıklıkla yaşanması son derece caydırıcı. Futbola ilgi duyanların ilk tercihi her zaman profesyonel sporcu olmak olacağı için de hakemlik yapmak isteyen birey sayısı azalıyor. Dolayısıyla yabancı hakem getirmek, kısa vadeli bazı sorunların çözülmesini sağlayabilecek olsa bile uzun vadede futbolun neredeyse her kademesinde olduğu gibi hakemlikte de bazı değişiklikler yapılması şart. Torpil ve kayırılma gibi bariz problemlerin çözülmesi dışında hakemlik mesleğinin daha cazip hâle getirilmesi için ödemelerin iyileştirilmesi de hakemliğe olan talebi arttırabilir.

Ayrıca özellikle alt liglerde yaşanan şiddet olaylarının önüne geçilmesi, stadyumlardaki güvenlik önlemlerinin arttırılması ve şiddet olaylarına karışan kulüplerin caydırıcı olabiliecek cezalara çarptırılması, hakemlere yönelik şiddetin azalması konusunda faydalı olacaktır. Medyada görünürlülüğü yüksek olan kulüplerin başkan ve yöneticileri tarafından hakemleri açıkça taraftarlara hedef gösterilmesi, hatta sokakta görüldüğünde taciz edilmesi talimatı verilmesi de üst liglerde yaşanan şiddetin başka bir boyutu. Dolayısıyla bunların da önüne geçilmesi gerekiyor. Bu değişiklikler yapılmadığı sürece Süper Lig’deki hakem performansları her zaman istenilenin uzağında kalacaktır.