İran, Zengezur Koridoru’nu tehdit olarak mı görüyor?

Azerbaycan’ın Karabağ zaferi, Güney Kafkasya merkezli yeni jeoekonomik iş birliği mekanizmalarının ortaya çıkmasına zemin hazırladı. Ulaşım koridorları söz konusu mekanizmaların lokomotifini oluşturuyordu. Bu bağlamda ulaşım koridorları iktisadi, ticari ve beşerî alanlardaki iş birliğini pekiştiriyor ve aynı zamanda istikrar sağlayıcı bir unsur olarak öne çıkıyor. 10 Kasım 2020 tarihinde Rusya’nın ara buluculuğunda Moskova’da Azerbaycan ve Ermenistan arasında yapılan anlaşmanın 9. maddesinde, bölgedeki bütün ekonomik ve ulaşım ağları restore edileceği hususu yer alıyordu. Azerbaycan’ın batı bölgeleri ile Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti arasındaki ulaşım bağlantılarının sağlanması bu bakımdan özellikle önem arz ediyordu. Bu bakımdan 10 Kasım Anlaşması’nın 9. Maddesi, Zengezur Koridoru’nun hayata geçirilmesi açısından önemli bir altyapı oluşturuyordu.  

Zengezur Koridoru, Azerbaycan ana karasıyla Nahçıvan arasındaki ulaşım bağlantısının sağlanması açısından önemlidir. Bu bağlantı sağlandığı takdirde, Azerbaycan ile Türkiye arasında doğrudan kara yolu bağlantısı da sağlanmış olacak. Bu husus ulaşım koridorlarının etkin bir bölgesel mekanizmaya dönüşmesine zemin hazırlayacak ve en önemlisi bölgesel istikrarı artıracak.

Zengezur Koridoru, küresel Doğu-Batı jeoekonomik hattı açısından önem taşır. Çin’in iktisadi potansiyelinin Zengezur üzerinden Türkiye’ye ve Avrupa’ya ulaşması bu bağlamda küresel bir anlam ifade eder.

Zengezur Koridoru’nun jeoekonomik önemini şu şekilde ele almak mümkündür:

-Bölgesel düzeydeki ulaşım bağlantılarının sağlanmasıyla çok taraflı iş birliği mekanizmaları etkin bir perspektif kazanacaktır.

-Bölgesel düzeyli bağlantılar küresel düzeyde Doğu-Batı ticaret ve ulaşım bağlantılarının etkin bir çerçeve kazanmasına zemin hazırlayacaktır.

-Koridorun “Tek Kuşak Tek Yol” projesine ve Doğu-Batı ulaşım ağına entegre olmasıyla birlikte jeoekonomik önemi daha da katlanacaktır.

İran’ın Zengezur Koridoru’na yaklaşımı

İran hem Birinci Karabağ Savaşı’nda hem de Azerbaycan’ın tarihî zaferiyle sonuçlanan İkinci Karabağ Savaşı’nda açık bir şekilde Ermenistan’ı destekledi. İran uzun yıllar Güney Kafkasya politikasını Ermenistan üzerinden hayata geçirmeyi tercih etti. Bunun birkaç önemli nedeni var. İran’da yaklaşık olarak 30 milyona yakın Azerbaycan Türk’ü yaşıyor. Bu bağlamda İran, Azerbaycan’ın bölgedeki varlığını potansiyel bir tehdit olarak ele alıyor. İkinci Karabağ Savaşı sonrası Güney Kafkasya’da ortaya çıkan yeni jeopolitik atmosfer, İran’ı daha çok kaygılandırdı. Türkiye’nin Karabağ Zaferi’nde oynadığı başat rol ve Azerbaycan ile daha fazla iş birliği mekanizmaları oluşturma isteği, İran yönetimini tedirgin ediyor. Bu tedirginlik, İran’ın Azerbaycan’a yönelik tehditkâr tutumunu artırıyor ve bölgedeki istikrarı olumsuz etkiliyor. Bu bağlamda İran yönetimi, 2020 sonrası oluşan jeopolitik ve jeoekonomik yeni gerçeklikleri kabul etmekte oldukça zorlandı.

İran, Azerbaycan ile Türkiye arasında Zengezur Koridoru vasıtasıyla oluşacak doğrudan kara bağlantısını kendi bölgesel projeksiyonları açısından da tehdit unsuru olarak değerlendiriyor. Bu bağlamda Güney Kafkasya’da etkin bir dış politika uygulama alanlarının kısıtlanacağından ve Türkiye’nin bölgedeki nüfuzun artacağından endişe ediyor. 

İran yönetimi Karabağ zaferi sonrası, Türkiye’nin ve Azerbaycan’ın bölgedeki oyun kurucu niteliğini kısa ve orta vadeli politikaları açısından temel tehdit olarak görmeyi sürdürdü. Hâlbuki hem Türkiye hem de Azerbaycan ekonomik, ticaret ve güvenlik temelli bölgesel iş birliğinin sağlanmasını önceliyorlardı. Çünkü bölge devletleri arasındaki yeni iş birliği mekanizmaları refah ve istikrarın sağlanmasına ön ayak teşkil ediyor. Türkiye ve Azerbaycan, İran’ın tezinin aksine Zengezur Koridoru’nu jeopolitik bir çerçevede değil; bölgesel iş birliğinin çeşitlendirilmesi bağlamında önemsiyorlar.

Zengezur Koridoru Türkiye için ne anlam ifade ediyor?

Türkiye stratejik konumu itibariyle bölgesel ve küresel ölçekli ulaşım projelerinin gelişimini destekleyen bir politika izliyor. Türkiye bu bağlamda Doğu-Batı Orta Koridor Girişimi ve Doğu ile Batı arasındaki bağlantısallığın geliştirilmesini ön gören Tek Kuşak Tek Yol Girişimi gibi stratejik ulaşım projelerine katılım gösteriyor. Bakü-Tiflis-Kars demir yolu hattı gibi Orta Koridor Girişimi’nin temelini oluşturan projelerin hayata geçirilmesiyle söz konusu politikalar, daha somut bir çerçeve kazandı. Orta Koridor Girişimi ile Orta Asya, Hazar ve Güney Kafkasya bölgeleri arasındaki bağlantısallık sağlanması önemli bir istikrar alanı oluşturacak. Bu bakımdan Orta Koridor Girişimi, Türkiye’nin tarihsel ve kültürel paydaşları olan Orta Asya ve Kafkasya’yı bir araya getiriyor.

Zengezur Koridoru Orta Koridor Girişimi’nin önemli bir parçası hâline geldi. Bu bağlamda Zengezur Koridoru’nun faaliyete başlaması yukarıda bahsi geçen bağlantısallığı pekiştirecek bir niteliğe sahip. Türkiye koridor vasıtasıyla Azerbaycan’la doğrudan kara bağlantısına sahip olacak. Bu durum iki ülke arasındaki ivmenin daha da artacağına olanak sağlayacak. Aynı zamanda kesintisiz iktisadi faaliyetlerin gerçekleşmesine zemin hazırlayacak. Zengezur Koridoru, Türkiye’nin Hazar ve Orta Asya bölgeleriyle ticaretin daha da işlevsel hâle gelmesine de olanak tanıyor. Ayrıca koridor, Rusya ile ticari ve ekonomik iş birliği açısından da önem ihtiva ediyor.

Zengezur Koridoru, Türkiye’nin sahip olduğu stratejik konumun pekişmesine ciddi katkı sağlıyor. Türkiye’nin uyguladığı etkin ulaşım politikalarıyla bölgesel ve kıtalar arası ölçekte önemli bir istikrar ve refah alanı oluşturulması da mümkün. Çok taraflı ulaşım mekanizmalarıyla söz konusu alanların fonksiyonel bir iş birliğine dönüşmesi oldukça önem taşıyor. Bu çerçevede Orta Koridor Girişimi ve Zengezur Koridoru arasındaki uyum ve sinerji önemli bir stratejik vizyon ortaya çıkarıyor.