Oyunculuğa ne engel?

Engelliler hakkında onlarca film yapıldı. Onlarca sanatçı, film veya dizilerde engelli bir karakteri canlandırdı. Ülkemizde ve dünyada başarılı bir performans göstererek beyaz perdede izlediğimiz filmleri ve karakterlerini şöyle bir hatırlamak gerekirse:

• Leonardo DiCaprio / Gilbert'in Hayalleri
• Robert De Niro / Uyanışlar
• Sean Penn / Benim Adım Sam
• John Malkovich / Fareler ve İnsanlar
• François Cluzet / Can Dostum
• Javier Bardem / İçimdeki Deniz
• Tom Hanks / Forrest Gump
• Zack O'Malley Greenburg / Lorenzo'nun Yağı
• Rani Mukerji / Black
• Mathieu Amalric / Kelebek ve Dalgıç
• Hilary Swank / Sen, Sen Değilsin
• Beren Saat / Benim Dünyam ( Hint Yapımı Black uyarlaması )
• Dustin Hoffman / Yağmur Adam
• Pascal Duquenne / Sekizinci Gün
• Aras Bulut İynemli / Tamam mıyız?
• Belçim Bilgin / Sadece Sen
• Jon Voight / Eve Dönüş
• Tom Cruise / Doğum Günü 4 Temmuz
• Daniel Day-Lewis / Sol Ayağım
• Greg Timmermans / Ben X
• Val Kilmer / İlk Görüşte Aşk
• James McAvoy / İçimdeki Dans
• Mert Fırat / Başka Dilde Aşk

Bu filmlerin genelde ortak noktaları engelli olmayan kişilerin engelli bireyleri oynamaları. Ama çok nadir olan; sinemada veya dizilerde gerçekten engelli bir sanatçının engeli ile alakalı olmayan bir rol oynamasıdır. Mesela siz hayatınızda engelli bir spiker, mühendis, şarkıcı, yazar, sigortacı, bakkal görebilirsiniz ama film veya dizilerde bunu oynayan bir engelli göremezsiniz.

Belki 35 yıl evvel başıma gelen ve neden engelli bir sanatçının o yıllarda olmadığını anlatan bir anımı yazmak isterim. Emin olun hâlen bu bakış açısı değişmedi.

Kişi ve kurumlar önemli değil, isimleri vermeden yazacağım. Konservatuara girmek istiyordum. Tiyatrocu olmak en büyük isteklerimden biriydi. Ve bu isteğimi konservatuarda yetkili bir müdür ile konuştum. Bana sınavı geçsem dahi mülakatta eleneceğimi söyledi. Çünkü engelli bir kişinin tiyatrocu, oyuncu olamayacağını söyledi. Engelli birey her rolü oynayamazmış.

Ben de kendisine Hamlet örneğini vermiştim. Düşünün, Hamlet bir engelli ve Danimarka kralının oğlu. Ve Hamlet; babasını öldüren, annesiyle evlenen ve Danimarka tahtına geçen amcası Caludius'tan intikam almaya çalışmayacak mı? Engelli birey için bu tip değerlerin önemi yok mu? Veya âşık olamaz mı? Bir aşk filminde oynayamaz mı? Hem engelli bireylerin hayatın içinde yer almasını istiyoruz hem de onları aslında hayattan dışlamak için film veya dizilerde sadece engelini ortaya çıkartacak rollere sığdırıp toplumda bu şekilde algı yaratıyoruz.

Sanatçı engeli sanatla aşar

Paralimpik sporlarda yarışan sporcuların haberlerini yapmak istediğimizde sporcu kimlikleri ile ele almak yerine önce engelli kimliklerini görüyor; bir azim, mücadele hikâyesi çıkartmak istiyoruz. Oysa onlar bir sporcu. Kimse Beethoven’in sağırlığından bahsetmez, onun ne kadar müthiş bir bestekâr olduğunu konuşur. Ancak biz bunu yapmayı unutup engelli bireylere en büyük ayrımcılığı yapıyoruz.

Film veya dizi sektöründe güçlü, cesaretli bir yapımcı ortaya çıkıp sadece bir kereliğine bile olsa engelli bir oyuncuyu, engelini ortaya koymadan rol verirse bazı şeyler değişmeye başlayacak. Ama bu yapılır mı bilemiyorum. Bilhassa dijital platformlarda LGBT’yi meşrulaştırmaya çalışanların niyetleri aslında burada çok açık belli oluyor. Herhangi bir role alt kimlik olarak bunu verip insanların gözünde sıradan ve olabilir hâle getirirken, engelli bir bireyin kahraman olmasına; âşık, bankacı, iş adamı veya başka bir rolde olmasına izin vermeyerek aslında hiç samimi olmadıklarını gösteriyorlar.

En azından artık engelli bireylerin de hayatın içinde olduklarını, film veya dizilerle bizim göstermemiz gerekiyor.