Fotoğrafın hikâyesi: Öpücük

1950 yılı... İkinci Dünya Savaşı’nın travmatik ve yıkıcı etkisinin ardından toplumlar yavaş yavaş yaralarını sarmaya çalışıyor. Yaşananlardan sonra insanlık, kendi türüne olan inancını kaybetmiş. Pek çok şehirde yoğun bombardımanın etkisiyle harabeye dönen sokaklarda yaşam yeniden kendi yolunu çiziyor olsa da her şey hâlâ çok taze. İşte tam da böyle bir dönemde Life dergisi insanlara sevgiyi ve aşkı yeniden hatırlatmak amacıyla Haziran sayısı için tanınmış fotoğrafçılardan ilkbaharda aşk temasını anlatan bir fotoğraf serisi siparişi verdi. Bu serinin 20. yüzyıla damgasını fotoğrafını çeken kişi ise:

Robert Doisneau

14 Nisan 1912 yılında doğan Robert Doisneauʼnun babası Birinci Dünya Savaşıʼnda aktif görevdeyken ölmüştü. Annesini de 7 yaşında kaybeden Robert, teyzesi tarafından büyütülmüştü. 13 yaşında sanat ve basım alanında eğitim veren École Estienneʼe kaydoldu. Buradan sanat alanında nitelikli dersler aldıktan sonra, gravür ve litografi diplomalarıyla mezun oldu.

16 yaşında amatör fotoğrafçılığa başlayan Robertʼın utangaç bir mizacı vardı. Bazı fotoğrafçılar vizörünü kendileri yönetir, çekmek istedikleri görüntüyü elde etmek için yaşama bir etkide bulunur. Bazıları ise yaşam tarafından yönetilir, vizörlerine yaşamın onlardan istediği kadarını alır. Robert bu mesleğe yeni başladığı yıllarda işte bu ikinci gruba dâhildi.

1920ʼlerin sonuna doğru Robert, çoğunlukla ilaç endüstrisine reklam görselleri üreten Atelier Ullmann’da (Ullmann Studio) tipografi sanatçısı ve çizer olarak işe başladı. Daha sonra aynı firmada kadro açığından yararlanarak önce fotoğrafçı asistanı ve sonrasında da kadrolu fotoğrafçı olarak görev aldı.

1931ʼde ise Francois Kollar gibi stüdyodan ve reklamcılık sektöründen tamamen ayrılarak, grafik tasarım, resim, sinema ve fotoğraf faaliyetini sürdüren Fransız sanatçı André Vigneauʼnün yanında asistan olarak çalışmalarına devam etti. Ardından 1932 yılında ilk fotoğraf öyküsünü Excelsior dergisine sattı.

1934'te Boulogne-Billancourt’taki Renault otomobil fabrikasında bu kez endüstriyel reklam fotoğrafçısı olarak çalışmaya başlayan Robert, yıllar sonra burada çalıştığı süre için “fotoğrafçı olarak kariyerinin başlangıcı ve gençliğinin sonuˮ tanımını yapmıştır. Beş yıl sonra buradan sürekli geç kaldığı için işten çıkarılınca geçimini sağlamak için kartpostal fotoğrafçılığı, gravür ve serbest reklamcılık yapmaya başladı. O yıllarda kartpostallarda, 1890ʼda açılışı yapılan Eyfel Kulesiʼnin popülerliği devam ederken, Fransaʼda kartpostal üretimi altın çağını sürdürüyordu.

Robert Doisneau 1939'da Rapho Fotoğraf Ajansıʼndan Charles Rado tarafından işe alındı. Burada çalışmalarını sürdürürken resimli hikâyeler arayışıyla Fransa'nın her yerine seyahat etti. Robert Doisneauʼnün ilk profesyonel sokak fotoğraf çalışmaları bu şekilde başlamıştır.

İkinci Dünya Savaşıʼnın başlamasıyla Fransız ordusunda asker ve fotoğrafçı olarak 1940 yılına kadar hizmet veren Robert Doisneau, bundan sonraki 5 yıl boyunca çizim, tipografi ve gravür yeteneklerini kullanarak Fransız Direnişiʼne destek vermek için pasaport ve kimlik belgesi sahteciliği yapmıştır.

Savaşın ardından serbest fotoğrafçılığa geri dönen Robert Doisneau, çektiği fotoğrafları Life gibi uluslararası dergilere satarak maddi kaynak sağlıyordu. Bir süreliğine Alliance Photo Agency'e katılsa da 1946ʼda savaştan önce çalıştığı Rapho Ajansıʼna geri döndü. Burada sırada ünlü fotoğrafçı Henri Cartier- Bresson'dan Magnum Photos'a katılma daveti almış olsa da teklifi geri çevirerek çalışma hayatı boyunca Rapho Ajansıʼna bağlı kaldı.

Robert Doisneau, hiçbir zaman sanatını bir propaganda aracı olarak kullanmamıştır. Fransa, Almanlar tarafından işgal edildiğinde Nazi askerleriyle birlikte oldukları suçlamasıyla saçları kazıtılan ve alınlarına svastika (gamalı haç) sembolü çizilerek 1944-1946 yılları arasında Fransa sokaklarında teşhir edilen Fransız kadınlarını fotoğraflamayı reddetmiştir.

1948 yılında ünlü Vogue dergisi, moda fotoğrafları çekmesi için Robert Doisneau’yla bir sözleşme imzaladı. Moda fotoğrafları çekmek her ne kadar Robert Doisneau’ya maddi kaynak sağlasa da yaptığı işler ona mutluluk getirmiyordu. Bulduğu her imkanı sokakları fotoğraflayarak değerlendiren Robert Doisneau’ya göre fotoğraf hayata dâhil olmalıydı.

Öpücük (Le Baiser de l'hôtel de ville)

1950 yılında Life dergisi, bazı tanınmış fotoğrafçılara Parisʼte aşk temalı fotoğraf siparişleri verdi. Bu konsept tamamen sokak fotoğraflarından oluşacak ve baharın gelişiyle yeşeren aşkı, Paris sokaklarında öpüşen çiftler üzerinden anlatarak yeni sayılarına taşıyacaktı.

Robert Doisneau, Paris sokaklarında yıllardır yaptığı gibi sokak fotoğrafları çekmeye devam etse de daha sonra bu fotoğraflar sebebiyle ortaya çıkabilecek telif sorunlarından da kaçınmak istiyordu. Yine böyle bir günde, mola vermek için kafede oturduğu esnada öpüşen bir çift Robert Doisneau’nün dikkatini çekti ve yanlarına gidip 500 Frank ücret karşılığında dışarıda kendisi için poz verip veremeyeceklerini sordu.

O dönemde tiyatro öğrencisi olan Françoise Bornet ve Jacques Carteaud ismindeki bu iki sevgili, Robert Doisneau’nün teklifini kabul etti ve ünlü fotoğrafçı çiftin farklı açılardan pek çok fotoğrafını çekti. Bu fotoğraflar arasında en beğenileni ise Paris Belediye Binası yakınlarındaki kalabalık bir sokakta öpüştükleri versiyonuydu. Fotoğraf her ne kadar spontane gibi görünse de tamamen Robert Doisneau’nün sanatsal bakış açısı ve yönetimi doğrultusunda çekilmişti.

Kurgusal bir boyut kazandırmamak adına sokak fotoğrafçılığında, fotoğrafı çekilen kişilere çekim öncesi müdahale edilmez. Sokak fotoğrafçılığı, bu yönüyle bir belgesel fotoğrafçılığına benzer. Robert Doisneau bilinçli olarak sokak fotoğrafçılığının sınırlarını ihlal ederek, kurgu içerikli bir fotoğraf çekmişti ve bu detayı gizleyerek Life dergisine gönderdi. Fotoğraf, Life dergisinin 12 Haziran 1950 tarihli baskısında yer aldı ve altına “This was short kiss, ‘A kiss rapideʼ says photographer” (Bu kısa bir öpücük. Fotoğrafçı bunun ‘Hızlı bir öpücükʼ olduğunu söyledi) notu yazıldı.

Fotoğraf, orta format bir makine olan Rolleiflex kamera ile çekildi. Çift mercek sistemiyle çalışan bu makineler o yıllarda oldukça popülerdi. Filme düşen görüntü ile bakaça yansıyan görüntü farklı mercekler tarafından iletiliyordu. Nispeten hızlı bir enstantane değerinin kullanılmamış olması, öpüşen çiftin etrafında hareket eden insanları flulaştırmış ve zamanın çift için durmuş gibi fotoğrafa yansımasını sağlamıştır. Fotoğraf teknik açıdan mükemmele yakın, kompozisyon değeri ise oldukça yüksektir.

Bu fotoğraf Life dergisinde yer almasının ardından, 30 yılı aşkın bir süre boyunca hiç gündeme gelmedi. Çiftin kimliği ise 1992 yılına kadar bilinmiyordu.

Fotoğrafın yeniden keşfi

Öpücük (Le Baiser de l'hôtel de ville), 1986 yılında poster olarak yeniden piyasaya sürüldü. Bu basıma karşılık oluşan taleple uluslararası çapta 410.000 adet basılarak bir dünya rekoru kırdı. Bir fotoğrafın bu kadar büyük bir ticari başarı göstermesi o tarihe kadar beklenen bir durum değildi.

Fakat başarı, bazen sorunları da yanında getirir. 1992 yılında Jean ve Denise Lavergne adında bir çift fotoğraftaki kişilerin kendileri olduğunu iddia etti. Robert ve Annette Doisneau (büyük kızı ve aynı zamanda o zamanki asistanı) bir öğle yemeği buluşması ayarladı. Robert Doisneau, fotoğrafını çektiği çiftin onlar olmadığının farkına varsa da bu çiftin hayallerini yıkmak istemediği için onlara hiçbir şey söylemedi. Bu durum çiftin, "bilgileri olmadan fotoğraflarını çektiği" gerekçesiyle, özel hayatın gizliliği ihlaline karşılık 500.000 Frank tutarında tazminat talep ederek Robert Doisneau‘dan davacı olmasıyla sonuçlandı. Fakat mahkeme, fotoğraftaki kişilerin kimliklerinin tespit edilemez olduğuna karar verdi ve 2 Haziran 1993 tarihinde Lavergne çiftinin davasını reddetti. 10 Aralık 1996ʼda bu karar Paris Temyiz Mahkemesi tarafından onanarak, 16 Mart 1999 tarihinde yargıtay tarafından kesinleşti.

Dava süreci devam ederken, mahkeme Robert Doisneau‘ya fotoğrafı çekilen çiftin gerçek kimliklerini açıklaması konusunda da baskı yapınca ünlü fotoğrafçı, gerçek hikâyeyi paylaşmak zorunda kalmıştır. Bir yandan tüm bu tartışmalar sürerken fotoğrafın popülerliği, tıpkı Leonardo Da Vinciʼnin büyük eseri Mona Lisaʼnın bir müze soygununda çalınmasının ardından insanların esere olan ilgisinin artması gibi yeniden yükselişe geçti.

Annette Doisneau bu süreç hakkında şunları söyledi: “Mahkemelerde kazandık ancak babam yaşananlar karşısında derinden sarsıldı. Yalanlarla dolu bir dünya keşfetti ve bu onu çok yaraladı. Öpücük (Le Baiser de l'hôtel de ville), hayatının son yıllarını mahvetti. Buna Alzheimer ve Parkinson hastalığından muzdarip olan annemin ölümünü de eklediğinizde ve üzüntüden öldüğünü söylemek adil olur diye düşünüyorum.ˮ

Dünyanın en ünlü eserleri arasında yer alan Öpücük fotoğrafındaki çiftin birliktelikleri ise sadece 9 ay sürmüş. Françoise Bornet Delbart oyunculuk kariyerine devam etse de Jacques Carteaud oyunculuğu bırakıp şarap üreticisi olmuş. Françoise Bornet Delbart ve Jacques Carteaud, 17 yıl arayla hayata veda etti. Vefat haberleri bizleri büyüleyen fotoğraflarıyla birlikte, ana haber bültenlerinden duyuruldu.

Robert Doisneau, 1 Nisan 1994 tarihinde aramızdan ayrılmıştır. Bize veda etmeden önce ise hayat hakkında şu sözleri söylemiştir: “Günlük hayatın harikaları o kadar heyecan vericidir ki hiçbir film yönetmeni sokakta karşınıza çıkan o beklenmedik anları planlayamaz.”

Kaynakça

Dr. Marcus Bunyan. “Exhibition: ‘Robert Doisneau: Photographs. From Craft to Artʼ at Martin-Gropius-Bau, Berlinˮ. Art Blart. 2017.

Floriane Reynaud. “Lʼhistoire fascinante du Baiser de lʼHôtel de Ville de Robert Doisneau.ˮ Vogue France. 2023.

Rudolph Chelminski. “Paris, Mon Amour (article about the photograph)”. Smithsonian Magazine. 2005.

Agnès Poirier. “One of history's most romantic photographs was stagedˮ. BBC, 2017.

Lynne Warren. Encyclopedia of 20th Century Photography. CRC Press, 2006.

Alan Petrulis. “MetroPostcard History of Postcards 1873-1897”. 2007.

Robert Doisneau. Le Baiser de l'hôtel de ville. Life Magazine. 1950.

Dean Lucas. “Kissing Coupleˮ. Famous Pictures Magazine. 2007.

John Follain. “It started with the kissˮ. Sunday Times. 2005.