Yeni bir dönem başlıyor!

12 Eylül 1980 Darbesi’nin ardından “demokratik” adımlar ancak 7 Kasım 1982’deki referandumla atılmaya başlanmıştı. Yeni hazırlanan anayasa Cumhurbaşkanlığı seçimiyle birleştirilmiş ve halk oylamasına sunulmuştu. Bu adım; sivil siyaset hayatına dönüşü simgelerken tek aday olarak gösterilen Millî Güvenlik Konseyi Başkanı Orgeneral Kenan Evren’in Cumhurbaşkanlığını da onaylıyor olması sebebiyle manidardı. Darbeden iki yıl sonra gerçekleşebilen bu hamlenin demokratikliği sorgulansa da halkın bizzat bu kararı veriyor oluşu oldukça önemliydi. Seçimin ertesi günü Tercüman gazetesinde “Yeni bir dönem başlıyor” manşeti atılmış, kapatılan CHP ve AP'nin liderlerinin de sandık başındaki fotoğrafları yayımlanmıştı. Türkiye siyasi tarihindeki bu önemli atılım, gazetenin ilk sayfasına böyle yansıyordu.

22 Eylül 1980’de yakın dünya tarihinde Körfez Savaşı olarak bilinen İran-Irak Savaşı başlamıştı. İki ülke arasında yaşanan sınır sorunları, mezhep çatışmaları, İran’ın Basra Körfezi’ndeki hâkimiyeti gerilimi arttırmış; Irak İran’da vuku bulan devrimin kaotik ortamından yararlanarak İran’a saldırmıştı. Ertesin gün Tercüman gazetesinde yayımlanan habere göre Irak, Tahran dâhil 7 havalimanını bombalamış; uçaklar tahrip edilmiş, Şat-ül Arab’da 8 İran hücumbotu batırılmıştı. İran ise Devlet Başkanı Beni Sadr’ın açıklamasına göre Irak’a ait 17 uçak, 6 helikopter, 21 tank ve 4 füze gemisini imha etmişti. Binlerce kişi hayatını kaybederken senelerce sürecek savaşı tüm dünyaya ilk olarak Ankara’daki Irak Büyükelçiliği duyurmuştu. Bu haber elbette ki iki ülkeye de sınırı olan Türkiye’yi ve dış politikasını etkileyecekti. Savaşın korkunç sesi, kamusal alanda duyulurken Tercüman gazetesi gelişmeleri anbean vermeye devam edecekti.

12 Eylül 1980 günü, saat 03.00… Türk Silahlı Kuvvetleri, Süleyman Demirel hükûmetine son verdi, yönetime el koydu. İlk iş olarak Millî Güvenlik Konseyi tarafından parlamento fesh edildi, siyasi partilerin bütün faaliyetleri durduruldu, bütün yurtta sıkıyönetim ilan edildi; Demirel, Ecevit ve Erbakan emniyet altına alındı, DİSK ve MİSK’in faaliyetleri durduruldu, yöneticileri ise tutuklandı, Genelkurmay Başkanlığında ekonomik konularla ilgili toplantılar yapıldı, bu toplantılarda ise Turgut Özal boy gösterdi, idari kademelerde değişikler yapıldı. Bu faaliyetlerin sembolik tarafı da ihmal edilmedi, Anıtkabir’e ziyarette bulunularak darbenin meşruiyetinin sorgu kapısı kapatıldı.

Millî Güvenlik Konseyi Başkanı Orgeneral Kenan Evren, radyo ve televizyonda darbeyle ilgili kamuoyuna şu açıklamalarda bulundu: “Türk Silahlı Kuvvetleri en kısa zamanda Anayasa ve Seçim Kanunu hazırlayarak ve bunlara paralel düzenlemeleri müteakip özgürlükçü, demokratik, laik ve sosyal hukuk kanunlarına dair bir yönetime, ülke idaresini devredecektir.” En ilginci de bu beyanatta “Türk Silahlı Kuvvetleri ülkenin ve milletin bütünlüğünü korumak, can ve mal güvenliğini sağlayarak korkudan kurtarmak, refah ve mutluluğunu sağlamak, devlet otoritesini tarafsız olarak yeniden tesis etmek gayesiyle devlet yönetimine el koymak zorunda kalmıştır” denilerek darbenin amacının bu ifadelerle belirtilmiş olmasıdır, ne acıdır ki binlerce insan bu söylemlerin ardından can verecektir; korku insanların düşün dünyasından çıkmayacaktır.

Bu zorunluluk ifadesi hem yerel gazetelerde hem de uluslararası basında özellikle vurgulanmıştı. 13 Eylül 1980 basımında Tercüman’ın ilk sayfası, tüm olan biteni aynı dil üzerinden veriyordu. Elbette biraz da mecburiyetten (belki de korkudan) kaynaklanan bir tutumdu bu. Kitle iletişim araçları, devletin ideolojik aygıtlarından biridir nitekim. Tercüman da bu alandan sıyrılmış değil dönem itibarıyla. Uluslararası basında yer alan söylemler de dolayısıyla bu meşruiyet alanını inşa etmek için kullanılıyordu: Federal Alman Radyosu “Harekât demokrasiyi engelleyen manialardan doğdu”; BBC “Milletlerarası kuruluşların yardımları devam edecek”, Fransız Radyosu “Ordu ikaz etmişti” bunlardan birkaçıydı. İlerleyen günlerde de bu anlatımlar devam edecekti. Mecburiyetin, dış siyasetteki yankısı bununla da kalmadı tabii, ABD maddi yardımlarını devam ettireceğini açıklarken darbe haberi NATO tarafından da sevinçle karşılanmıştı. Bu haber Türkiye'ye ne kadar sevinci, neşeyi getirdi, elbette tartışılır.

19 Ağustos 1966 günü saat 14.22’de Muş’un Varto ilçesinde 6,9 büyüklüğünde bir deprem meydana gelmişti. Felaket ilçedeki 60 köyü yerle bir ederken 2.394 kişi vefat etmiş, 1.489 kişi yaralanmıştı (Bugün ulaşabildiğimiz veri). Tercüman günlerce deprem bölgesinde yaşananları takip ediyordu. 22 Ağustos günü Doğu’daki bilanço halkla şöyle paylaşılmıştı: “Doğu’da ölenlerin sayısı 3000’i buldu. Yalnız Varto’da 1756 kişi can verdi.” Tercüman ekibinden Selman Erdoğdu, Mustafa Türkyılmaz, İzzet Yıldız, M. Polat deprem bölgesindeydi. Bölgede yaşananlar çok acıydı. İnsanlar evlerini, ailelerini kaybetmişlerdi, geride kalanlar açlıkla mücadele ediyorlardı. 21 Ağustos’da Marmara’da da deprem meydana gelmişti; Türkiye yine doğusuyla-batısıyla aynı acının eşiğinde sallanıyordu. Varto’da meydana gelen hem maddi hem manevi yıkım bir şairin dilinden şöyle dökülüyordu: “Aç mısın, yok mudur ekmeğin, aşın / Odan ne karanlık, yok mu ateşin / Hanidir güveyin, hani yoldaşın / Hani kapın, bacan, yolların hani”

Başbakan Demirel 21 Ağustos’ta Varto’ya giderek helikopter ve keşif uçağı ile deprem bölgesini havadan incelemiş, “Istırapları dindirip yeni şehir ve köyler kuracağız” demişti. Acil ihtiyaçların giderileceğine yönelik ve geleceğe dair vaatlerini sıralamıştı. Vaatlerin gerçekliği yıllar içinde kendini gösterecekti tabii ki. Yıkımlar maalesef devam edecekti; Anadolu’nun farklı şehirlerinde, farklı tarihlerinde.