Stratejik akıl devrede: Iğdır-Nahçıvan Doğal Gaz Boru Hattı

Iğdır-Nahçıvan Doğal Gaz Boru Hattı, Türkiye ve Azerbaycan arasındaki stratejik enerji iş birliğinin önemli bir parçası olarak hayata geçirilen kritik altyapı projelerinden biridir. Doğal gaz boru hattı hem iki ülke arasındaki ekonomik ilişkileri güçlendiriyor hem de bölgesel enerji güvenliğine katkı sağlıyor. Söz konusu proje, Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti'nin enerji ihtiyacını karşılamakla kalmayıp, bölgedeki jeopolitik dengeler ve siyasi ilişkiler açısından da büyük önem taşıyor.

Iğdır-Nahçıvan Doğal Gaz Boru Hattı, Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti'nin doğal gaz ihtiyacını karşılamak amacıyla hayata geçirildi. Proje, 2020 yılında imzalanan “Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti’ne Doğal Gaz Tedarikine İlişkin Mutabakat Zaptı” ile başladı ve yaklaşık 18 ayda tamamlandı.

Iğdır-Nahçıvan Doğal Gaz Boru Hattı projesi ile ilgili olarak, 2010 yılında SOCAR (Azerbaycan Devlet Petrol Şirketi) ve BOTAŞ (Boru Hatları ile Petrol Taşıma AŞ.) arasında bir anlaşma imzalandı. Ancak projeye yönelik somut adımlar 2020 yılında atılmıştı. 15 Aralık 2020 tarihinde imzalanan mutabakat zaptı ile projenin resmî temelleri atılmış, 25 Eylül 2023 tarihinde hattın inşaatına başlanmış ve 5 Mart 2025 tarihinde de resmî açılışı gerçekleştirilmişti.

Iğdır-Nahçıvan Doğal Gaz Boru Hattı, toplamda 97,5 kilometrelik bir uzunluğa sahiptir. Bu hattın 80 kilometresi Türkiye sınırları içinde, 17,5 kilometresi ise Azerbaycan topraklarında yer alıyor. Boru hattı 16 inç çapında olup, günlük 2 milyon metreküp, yıllık ise yaklaşık 730 milyon metreküp doğal gaz taşıma kapasitesine sahiptir. Nahçıvan'ın yıllık doğal gaz ihtiyacı yaklaşık 260-300 milyon metreküp olduğundan, hat bölgenin enerji ihtiyacını tamamen karşılayabilecek kapasitededir.

Projenin stratejik ve ekonomik önemi

Bölge, uzun yıllar boyunca enerji temininde Ermenistan'ın uyguladığı ambargolar nedeniyle ciddi zorluklar yaşadı. 2005 yılında Azerbaycan ile İran arasında imzalanan 25 yıllık anlaşmayla Nahçıvan'a doğalgaz İran üzerinden sağlandı. Söz konusu bu anlaşma zor bir anlaşma olduğu için bunun yerine alternatif bir enerji kaynağına ihtiyaç duyuldu. Bu noktada doğal gazın Iğdır’dan Nahçıvan’a verilmesi bir nevi Nahçıvan’ın enerji güvenliğinin sağlanmasında ciddi rol oynamıştır. Türkiye üzerinden sağlanan doğal gaz, Nahçıvan'ın enerji bağımsızlığını güçlendirirken, Azerbaycan ile Türkiye arasındaki stratejik ortaklığı da pekiştirdi.

Bu boru hattı, Nahçıvan’ın enerji arz güvenliğini sağlamanın yanı sıra, bölgenin ekonomik kalkınmasına da katkı sunuyor. İnşaat süreci ve sonrasında önemli bir istihdam oluşturması bekleniyor. Doğal gazın verilmesi, bölgedeki sanayi ve ticaretin gelişmesine katkıda bulunacağı da kesin. Bu hat, sadece Nahçıvan’a enerji sağlamakla kalmayacak, aynı zamanda Türkiye’nin doğusundaki enerji altyapısını da güçlendirecek. Özellikle Iğdır gibi doğu illerinin enerji ihtiyaçlarını karşılayarak, enerji arz güvenliğini de bir nebze artıracak.

Ayrıca söz konusu proje; Türkiye'nin enerji ihracat kapasitesini artırarak, ülkenin enerji merkezi olma hedeflerine katkı sağlıyor. Türkiye, Azerbaycan gazını Avrupa'ya taşıyan TANAP (Trans Anadolu Doğal Gaz Boru Hattı) projesi gibi diğer projelerle birlikte bölgesel enerji denkleminde daha etkin bir rol üstleniyor.

Projenin jeopolitik etkileri ne olacak?

Iğdır-Nahçıvan Doğal Gaz Boru Hattı, bölgesel jeopolitik dengelere de önemli bir etki yapmaktadır. Proje, Azerbaycan’ın Nahçıvan üzerindeki kontrolünü güçlendirirken, Ermenistan’ın bölge üzerindeki baskısını azaltıyor. Aynı zamanda Zengezur Koridoru gibi diğer altyapı projeleriyle birlikte Güney Kafkasya’da daha entegre bir ulaşım ve enerji ağı oluşturulmasına yardımcı oluyor.

Söz konusu proje, Ermenistan’ın bölgedeki jeopolitik konumunu da etkiliyor. Ermenistan, Nahçıvan’a yönelik enerji ambargosu uygulayarak bölgeyi izole etmeye çalışsa da bu boru hattı ile Nahçıvan, enerji bağımsızlığını sağlayarak Ermenistan’ın bu stratejisini boşa çıkarıyor. Ayrıca Türkiye ve Azerbaycan arasındaki ulaşımı ve ekonomik entegrasyonu güçlendiren projeler, Ermenistan’ın bölgede daha fazla izole olmasına neden oluyor.

Iğdır-Nahçıvan Boru Hattı, Güney Kafkasya'da yeni bir siyasi denge oluşturuyor. 2020 yılı Karabağ Savaşı sonrasında Azerbaycan’ın zaferiyle bölgedeki güç dengesi değişmiş ve Türkiye-Azerbaycan iş birliği daha da önem kazandı. Bu boru hattı, enerji güvenliği açısından Ermenistan’ı daha fazla dışlayan bir yapı oluştururken, Azerbaycan ile Türkiye’nin ekonomik ve stratejik ortaklığını pekiştiriyor.

Türkiye ve Azerbaycan, “tek millet, iki devlet” anlayışıyla hareket eden iki ülkedir. Bu boru hattı, iki ülke arasındaki ekonomik ve siyasi bağları daha da güçlendiriyor. Türkiye, Azerbaycan'ın enerji kaynaklarını Avrupa'ya taşıyan önemli bir transit ülke konumundayken, Nahçıvan’a doğrudan gaz temin ederek Azerbaycan’ın toprak bütünlüğüne olan desteğini somut bir şekilde gösteriyor.

Türkiye ve Azerbaycan arasındaki ilişkiler, 1991 yılında Azerbaycan’ın bağımsızlığını kazanmasıyla hızla gelişti. 2010 yılında imzalanan Stratejik Ortaklık ve Karşılıklı Yardımlaşma Anlaşması, iki ülke arasındaki ittifakı pekiştirdi. Azerbaycan; Kıbrıs ve diğer uluslararası meselelerde Türkiye'ye destek verirken, Türkiye de Karabağ meselesinde Azerbaycan’a güçlü bir destek sundu. Şuşa Beyannamesi (2021), askerî ve siyasi iş birliğini daha da güçlendirdi.

Türkiye, Azerbaycan’ın en büyük ticaret ortaklarından biridir. Trans Anadolu Doğal Gaz Boru Hattı (TANAP), Azerbaycan gazını Türkiye ve Avrupa’ya taşıyan kritik bir projedir. Bakü-Tiflis-Ceyhan (BTC) Petrol Boru Hattı ve Bakü-Tiflis-Kars (BTK) Demiryolu, iki ülkeyi ekonomik ve lojistik olarak daha da yakınlaştırdı. SOCAR, Türkiye’deki en büyük yabancı yatırımcılardan biri olup, STAR Rafinerisi ve Petkim gibi büyük projelere sahipti.

Zengezur Koridoru, Azerbaycan’ın ana toprakları ile Nahçıvan arasında doğrudan bir bağlantı sağlayarak Ermenistan’ın bölgesel stratejik önemini azaltıyor. Iğdır-Nahçıvan Doğal Gaz Boru Hattı ile birlikte düşünüldüğünde, bu projeler Azerbaycan’ın Türkiye ile kesintisiz bağlantısını güçlendiriyor ve Ermenistan üzerindeki ekonomik baskıyı artırıyor. Türkiye ve Azerbaycan, bu hat sayesinde doğrudan ticaret yapabilir hâle gelirken; Ermenistan, bölgesel kalkınma projelerinden giderek daha fazla dışlanıyor.

Küresel enerji politikalarındaki yeri ne?

Boru hattı; yalnızca bölgesel bir proje değil, aynı zamanda Türkiye'nin enerji transit merkezi olma vizyonunun bir parçasıdır. Avrupa’nın Rus gazına olan bağımlılığını azaltma girişimleri kapsamında, Türkiye’nin Azerbaycan gazını taşıma kapasitesi büyük önem taşıyor. Bu bağlamda Iğdır-Nahçıvan Boru Hattı, Türkiye'nin bölgesel enerji politikasını daha da güçlendiren bir hamledir.

Boru hattının faaliyete geçmesi, gelecekte Türkiye ve Azerbaycan arasında daha kapsamlı enerji iş birliği projelerinin önünü açıyor. Kars-Nahçıvan Demiryolu Projesi ve Zengezur Koridoru gibi projelerle birlikte, bölgenin enerji ve ulaşım altyapısının daha da güçlendirilmesi planlanıyor.

Iğdır-Nahçıvan Doğal Gaz Boru Hattı, Nahçıvan'ın enerji arz güvenliğini sağlamanın yanı sıra, bölgedeki jeopolitik dengeleri de değiştiriyor. İki ülkenin ekonomik ve siyasi iş birliğini güçlendiren bu boru hattı, Güney Kafkasya'daki barış ve istikrarın sağlanmasına önemli katkılar sunuyor.

Türkiye ve Azerbaycan’ın enerji ve stratejik ortaklığını derinleştiren söz konusu proje, Ermenistan’ın bölgesel izolasyonunu artırırken, Güney Kafkasya'da yeni bir güç dengesi oluşturmaktadır. Türkiye’nin enerji merkezi olma hedeflerine katkı sağlayan bu boru hattı, bölgedeki siyasi gelişmeleri uzun vadede etkilemeye devam edecektir.

Diğer taraftan Türkiye ve Azerbaycan arasındaki stratejik iş birliği, bölgesel ve küresel dengeleri etkileyen güçlü bir ortaklıktır. Enerji projeleri, askerî iş birliği ve kültürel bağlar sayesinde bu ilişki her geçen gün daha da güçlenmektedir. Şuşa Beyannamesi gibi anlaşmalar, iki ülkenin gelecekte de stratejik ortaklıklarını sürdüreceğinin önemli göstergeleridir.

Kaynaklar

https://botas.gov.tr/Icerik/igdirnahcivan-dogal-gaz-boru/1086

Dr. Cavid Veliyev, Azerbaycan Uluslararası İlişkiler Analiz Merkezi, Dış Politika Analizi Bölümü Başkanı. Anadolu Ajansı, https://www.aa.com.tr/tr/analiz/azerbaycan-ve-turkiyenin-birlesme-noktasi-nahcivanin-guvenligi/3501473