Akdeniz yanıyor: İklim değişikliği yangınları nasıl tetikliyor?

Akdeniz, tarih boyunca masmavi suları, zeytin ağaçları ve güneşli plajlarıyla anıldı. Ancak son yıllarda bu bölge, giderek artan orman yangınlarıyla gündeme geliyor. İspanya’da 45°C’yi aşan sıcaklıklar, Yunanistan’da binlerce hektarı küle çeviren alevler ve Türkiye’de can kayıplarıyla sonuçlanan yangınlar, bir gerçeği gözler önüne seriyor: Akdeniz, iklim değişikliğinin en acımasız yüzüyle karşı karşıya. Peki, bu yangınların ardında yatan asıl sebep ne? Basitçe “sıcak hava” ya da “ihmal” diyerek geçiştirebileceğimiz bir durum mu? Yoksa bu yangınlar, gezegenin bize gönderdiği bir “acil durum” sinyali mi?

İklim değişikliğinin yangınlara etkisi: Bilim ne diyor?

Bilim dünyası, Akdeniz’in küresel ortalamadan %20 daha hızlı ısındığını ortaya koyuyor. İspanya Çevre Bakanı Sara Aagesen’in de belirttiği gibi, “Bu yangınlar, iklim acil durumunun açık bir uyarısı.” Peki, iklim değişikliği yangınları nasıl tetikliyor?

İklim değişikliği, Akdeniz’de “yangın hava” olarak adlandırılan koşulları artırıyor. Bu terim, yüksek sıcaklık, düşük nem, uzun süreli kuraklık ve şiddetli rüzgârların birleşimini ifade ediyor. Örneğin, 2025 yazında İspanya’da kaydedilen 45°C’yi aşan sıcaklıklar, bitki örtüsünü âdeta bir “kuru ot yığınına” dönüştürdü. NOAA’nın verilerine göre; küresel ısınma, atmosferin nem emme kapasitesini artırarak ormanları daha yanıcı hâle getiriyor.

Akdeniz’deki kış yağışları son 20 yılda belirgin şekilde azaldı. Bu durum, toprağın ve bitki örtüsünün nem kaybetmesine yol açarak yangın riskini katbekat artırıyor. World Weather Attribution’ın araştırması, 2024’teki sıcak hava dalgasının “insan kaynaklı iklim değişikliği olmadan neredeyse imkânsız” olduğunu gösteriyor. Kuraklık, sadece yangınları başlatmakla kalmıyor, aynı zamanda söndürme çabalarını da baltalıyor.

Mega yangınlar: Artık “normal” mi?

Eskiden “nadir” kabul edilen büyük çaplı yangınlar, artık Akdeniz’in yeni gerçeği hâline geldi. 2021’de Türkiye ve Yunanistan’da 620.000 hektardan fazla alanın yanması, bu durumun en çarpıcı örneği. Bilim insanları, 1°C’lik sıcaklık artışının yanan alanı %600’e kadar artırabileceğini öngörüyor. İklim değişikliği tek başına suçlu değil. İnsan faaliyetleri de yangınları körüklüyor:

• Kundaklama ve ihmal: İspanya ve Yunanistan’daki son yangınlarda kasıtlı kundaklama şüphesiyle tutuklamalar yapıldı.
• Şehirleşme: Ormanlara yakın inşa edilen turistik tesisler ve yerleşimler, yangınların insan hayatını tehdit etme riskini artırıyor.
• Arazi yönetimi: Geleneksel otlatma ve kontrollü yakma uygulamalarının terk edilmesi, ormanlarda “yakıt birikimine” yol açıyor.

Ekolojik çöküşten ekonomik kayıplara

Akdeniz’in endemik türleri (örneğin, Akdeniz fokları veya caretta carettalar) yangınlar nedeniyle yaşam alanlarını kaybediyor. 2021’de Türkiye’de yok olan ormanlar, 50 yılda ancak geri kazanılabilecek. İspanya’da 2 kişi, Türkiye’de 18 kişi hayatını kaybetti. Binlerce insan evlerinden tahliye edildi. Yunanistan’da Chios Adası’nda yangından kaçanlar teknelerle kurtarıldı. Yunanistan’ın yangınlardan etkilenen bölgelerinde otel rezervasyonları %70 düştü. 2023’te Avrupa’da yangınların yol açtığı ekonomik kayıp 4,1 milyar avroyu buldu.

Çözüm yolları: Önleme, iş birliği ve teknoloji

AB’nin “rescEU” programı, yangın söndürme uçaklarını riskli bölgelere önceden konuşlandırıyor. 2025’te 650 itfaiyeci, İspanya ve Yunanistan’da hazır bekletildi.

• Kontrollü yakma: ABD ve Avustralya’da başarıyla uygulanan bu yöntem, yakıt birikimini azaltıyor.
• Yangına dirençli ağaçlandırma: Kızılçam yerine meşe gibi yangına dayanıklı türlerin ekilmesi öneriliyor.

Uydu tabanlı erken uyarı sistemleri ve yapay zekâ, yangınları daha başlamadan tespit edebiliyor.

Gezegenin çığlığına kulak vermek

Akdeniz’deki yangınlar, bir doğal afetin çok ötesinde; gezegenin iklim değişikliğine karşı verdiği bir tepki. İspanya Çevre Bakanı’nın dediği gibi, “Bu bir uyarı.” Peki, biz bu uyarıyı dikkate alacak mıyız? Yoksa her yaz daha fazla can kaybı, daha fazla yok olan orman ve daha fazla gözyaşı mı bekliyor bizi? Unutmayın; Bugün Akdeniz yanıyor, yarın başka bir bölge. İklim değişikliği sınır tanımaz.

Kaynaklar: İspanya Çevre Bakanlığı açıklamaları, NOAA raporları, World Weather Attribution analizleri ve AB yangın verileri.